Lễ hội cầu an Bảng Mường. tại Hoà Bình

Lễ hội này thường được tổ chức ở tại một bãi rộng, nơi có nguồn nước (mở nước), nhiều khi là một nguồn nước thiêng, hoặc ở cạnh rừng (bìa rừng) trong 2 hoặc 3 ngày. Từ địa vực mà sự hiến sinh gắn với một biểu hiện của thần linh hay bản thân thần linh (sấm, mưa, thuồng luồng, thổ công và thổ địa...). Nhiều người cho biết, ở Mộc Châu, lễ hội này thường được tiến hành ở đầu nguồn nước thuộc một bản được chọn (thường là bản Mòn). Đây là một nguồn nước thiêng, ở gần rừng thiêng và là nơi cư trú của thần thuồng luồng đầy uy lực. Ở người dân tộc Thái Mai Châu, thì lễ hội lại được tổ chức ở bãi rộng gần đình như các lễ hội ở châu thổ, ở đồng bằng. Có nơi, người ta còn tổ chức lễ ở các miếu thờ thổ công, thờ thổ địa của bản, của gia đình, ở vườn và ở đầu ruộng. Thường thì ngay từ dịp tết Nguyên Đán, mọi thứ dùng cho lễ hội đã được chuẩn bị xong. Lễ hội thường kéo dài trong vòng 3 ngày (có nơi 2 ngày 1 đêm, có nơi 1 ngày 1 đêm). Nghi lễ cúng viếng cơ bản đó là hiến sinh trâu (nơi thì là một cặp trâu đực to, trắng - đen, nơi thì một con, nhiều nơi cúng cả gà và lợn). Ở Mộc Châu, trong lễ xên bản, xên mường, người ta hiến tế một cặp trâu trắng - đen cở từ mười tuổi trở lên. 2 trâu, nhưng con trâu trắng mới thực sự mang năng lượng thiêng để thành lễ vật tế thần (ở đây là thủy quái thuồng luồng, con ma to nhất dưới nước mà bà con thường gọi là phi ngược). Có lẽ nghi thức thờ, hiến sinh 2 trâu là mới hơn nghi thức hiến sinh 1 trâu mộng rất phổ biến. Bởi theo bà con cho biết, trước kia, dân một mường khác phải đem trâu trắng và các đồ cúng lên cúng ở tại bản Mòn này. Từ đó nảy sinh lễ cúng liên mường (xên liên mường) mà đồ cúng và trâu hiến sinh tăng thêm về số lượng. Suy tưởng này, thực ra mới chỉ là một giả thiết.

Nam nữ thanh niên múa hát giao duyên

Người chịu trách nhiệm chính trong tổ chức lễ hội cầu an bản mường đó là a nha, nhưng người trực tiếp điều hành buổi lễ lại chính lại là ông thầy cúng (mo mường). Dân chúng trong mường, ngoài bản, bất kể già trẻ hay gái trai đều có nghĩa vụ tham gia, đóng góp tùy sức mình và được quyền tham dự lễ hội của mường.
Nghi lễ giết trâu ở đây hết sức đơn giản, không quan trọng và hệ thống như nghi lễ đâm trâu và ăn trâu ở Tây Nguyên. Trước ngày hội chính thức, tức là khoảng 2 đến 3 giờ chiều ngày hôm trước, người ta đã làm lễ giết trâu. Trước khi thịt trâu, ông mo mường và ông mò phăn (tức ông thầy chém, được người dân mường chọn ra) làm lễ vái thần linh, vái tổ tiên rồi cầm dao nhọn làm động tác chém dữ (chỉ mang tính nghi lễ) vào cổ các con trâu dùng để tế lễ, miệng thì thầm những câu như thần chú (thực ra, nhiều người cho rằng các ông chỉ nói lời kính báo với thần linh, với tổ tiên: trâu tế thần đã sẵn, dân bản, dân mường đã thịt trâu dâng các vị rồi đây nhé, xin các vị về mà nhận lấy). Sau đó, các ông lui ra, dành chỗ cho các thanh niên khỏe mạnh vào để chém trâu và thịt trâu... Bắt đầu ngày hội, người ta làm rất nhiều mâm cỗ cúng (mỗi mâm cỗ tượng trưng cho một bản lớn, xưa, có tạo bản đứng đầu, các bản nhỏ thì không được tượng trưng bằng mâm cỗ) đặt cạnh nguồn nước thiêng của mường. Đặc biệt, mâm cỗ của ông a nha, đặt ở giữa, dùng để cúng tổ tiên (mâm cúng chính thức) phải đầy đủ các bộ phận của con trâu hiến tế (đầu, đùi, thân, đuôi, móng...) cùng tất cả các bộ phận của 1 con lợn. Những mâm còn lại của các bản, ngoài thịt trâu và cơm rượu... còn phải có vịt gà, đặt ở hai bên mâm cúng chính và dành để cúng các vị thần khác. Khi buổi lễ được bắt đầu, mo mường quì trước các mâm cỗ, phía sau là a nha, tạo bản và những người dân mường quì lễ. Trong không khí rất trang nghiêm và linh thiêng, ông mo trang trọng, xuất thần đọc bài cúng đã thông thuộc, mời tổ tiên (ông cha bà cố nội ngoại tiếng Thái nghĩa là Pao pu pang cải), mời thần đất (Chau đỉn), mời chủ nguồn nước (Chau nặm bo) và mời thổ công thổ địa... về nhận lễ vật, dùng cỗ và vui vẻ với cộng đồng dân cư bản mường; đồng thời cầu mong tổ tiên thần linh ban phúc, phù trợ cho bản mường bình yên, làm ăn suôn sẻ, con người luôn khỏe mạnh, ngô lúa sinh sôi, gia súc gia cầm đàn đàn, lớp lớp. Khấn xong, mo mường và các vị chức sắc cùng với người dân bản mường vái lạy tổ tiên và các vị thần. Trong lúc đó, mo mường ném 2 quả trứng (một trắng, một đỏ) và 1 nắm cơm nhỏ xuống nguồn nước. Cuộc lễ kết thúc, tất cả mọi người bắt đầu vào cuộc ăn uống cộng cảm, vui chơi thể thao và văn nghệ... Cuộc ăn uống cộng cảm diễn ra hết sức vui nhưng đúng lễ nghi. Các ông mo mường, a nha và tạo bản... ăn làm phép ở mâm cỗ chính, rồi đi từng mâm; ở mỗi mâm các ông ăn một miếng thịt và uống một hớp rượu. Kế đó, cả bản mường ăn uống vui vẻ cho bằng hết các mâm, không được bỏ thừa hay đem về. Để chuẩn bị cho việc diễn ra những trò bách hý trong hội lễ, ngay từ buổi sáng tinh mơ của ngày đầu tiên, bên cạnh vị trí cúng lễ (mặt bằng, có thể là bàn đá cạnh nguồn nước), người dân bản đã sửa sang, dọn dẹp một mặt bằng rộng, cách nơi hành lễ khoảng trên dưới 100m. Mọi hoạt động hội hè, trò chơi, văn nghệ, thể thao... đều được diễn ra ở nơi đây. Trời về chiều, trong tiếng trống, tiếng chiêng dìu dặt lúc khoan lúc nhặt, dân làng tổ chức xòe vòng, xòe đôi và xòe đơn thật hào hứng. Bên mâm rượu tập thể, những nam thanh nữ tú hát giỏi múa hay, biết nhiều, nhanh nhẹn trong ứng đối vừa ăn uống, chọc ghẹo và vừa hát đối đáp giao duyên. Họ hát giới thiệu, khen ngợi nhau, bày tỏ chí hướng và tỏ lòng với nhau... trong men rượu, men tình... Bên cạnh đó, dăm bảy đôi nam nữ (thường là những đôi đã ngầm kết nhau, tổ chức múa sạp, thi bắn nỏ và bắn súng hỏa mai. Nhiều nơi còn có tục đi săn tập thể vào ngày kết thúc lễ hội. Dưới sự chỉ huy của một người thợ săn giỏi nhất mường, được dân bản bầu lên, mọi người lao mình vào cuộc săn một cách hào hứng. Thú rừng săn được sẽ chia đều cho mọi người cũng như lũ chó tham gia vào cuộc săn... Cứ như thế cuộc vui kéo dài trong 2, 3 ngày. Sau đó, bản nào về bản ấy. Bản nào giàu có, nhiều khả năng vật chất thì mời mo mường, a nha về bản mình, tiếp tục mổ lợn, giết gà tiệc tùng vui vẻ, hoặc tổ chức cầu an cho bản (xên bản)

Những trò chơi dân gian trong lễ hội

Theo Dulichvietnam