Trò Trám - lễ hội độc đáo có một không hai tại Phú Thọ

Lễ hội gồm có ba phần chính. Vào đêm 11 tháng Giêng, tại sân miếu Trò có trình diễn các trò đi cày, cấy, dệt lụa, câu cá, thợ mộc, đánh lờ, cung bông, mua Xuân-bán Xuân và dạy học. Chính người dân Tứ Xã tham gia diễn trò “Tứ dân chi nghiệp”, còn gọi là “bách nghệ khôi hài” - một màn kịch dân gian vui nhộn với những làn điệu dân ca riêng biệt của vùng quê đất Tổ khắc họa 4 nghề chính trong đời sống (sỹ, nông, công, thương). 

Hấp dẫn và thu hút sự quan tâm của người xem hơn cả chính là lễ mật. Lễ mật được thực hiện vào nửa đêm ngày 11, rạng sáng ngày 12 tháng Giêng (âm lịch) tại miếu Trò với mục đích mong cho nòi giống sinh sôi. Sau lễ tế do các cụ cao tuổi trong làng thực hiện (bắt đầu vào lúc 23 giờ), đến đúng 0 giờ ngày 12 tháng Giêng, cụ thủ từ miếu Trò thắp hương và rước "nõ nường" - hai vật tượng trưng cho giới tính nam và nữ thờ trong miếu Trò (được làm bằng gỗ, sơn màu đỏ) và trao cho đôi nam nữ đã được chọn từ trước. Nam đóng khố, tay cầm "nõ", cởi trần, đầu chít khăn đỏ; nữ mặc yếm đỏ, tay cầm "nường", váy thâm, đầu vấn khăn. 

Sau khi làm lễ khấn thần miếu xong, cụ thủ từ bắt đầu hô ba lần khẩu lệnh "Linh tinh tình phộc!". Lúc này, tất cả đèn và nến xung quanh đều tắt. Sau mỗi câu "Linh tinh tình phộc", đôi nam nữ lại chạm mạnh "nõ nường" vào nhau. Người xưa quan niệm, hai vật này chạm đúng vào nhau thì năm đó dân làng sẽ gặp nhiều may mắn, thu được nhiều thắng lợi trong sản xuất, chăn nuôi... Xưa kia, sau 3 câu khẩu lệnh “Linh tinh tình phộc” thì cụ thủ từ sẽ hô to "tháo khoán". Mọi người hò reo, các đôi nam nữ đuổi bắt nhau, và đêm ấy là đêm của tình yêu. Các thanh niên, nam nữ được cởi mở tấm lòng, tự do tâm tình,... Những đứa trẻ được sinh ra từ đêm “Linh tinh tình phộc” sẽ được làng trọng thưởng. 

Ngày nay, lễ hội Trò Trám không còn tục “tháo khoán”, chỉ là hò reo vui vẻ nhưng tín ngưỡng phồn thực vẫn được tôn vinh và trở thành linh thiêng, chứa đựng nguyện vọng tha thiết, ý niệm tốt đẹp nghìn đời của cư dân nông nghiệp. Sang ngày 12 tháng Giêng là lễ rước lúa "thần" cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Những bông lúa được thu hoạch từ vụ trước thờ trong miếu được lấy ra rước đến đền Xa Lộc (nơi thờ vị tướng thời Trần có tên là Phùng Lân Hổ), sau đó tiếp tục được rước xung quanh làng. Các trò diễn tiếp tục được thực hiện trong khi rước lúa trên đường làng, tạo không khí nhộn nhịp khắp cả làng. Cuối cùng để kết thúc hội là lễ cúng thập bái thực hiện tại miếu Trò. 

Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Tứ Xã- Ông Nguyễn Hồng Toàn cho biết, đặc điểm nổi bật của lễ hội Trò Trám (Phú Thọ) là "lễ mật"’, diễn ra vào giờ "lành" lúc nửa đêm. Đó là phút "khởi nguyên" sự sống cho một vòng đời, mong cho xã hội ngày càng phát triển phồn thịnh, mọi người được đông đúc. Vào năm 2000, lễ hội Trò Trám và các hoạt động trong lễ hội Trò Trám được khôi phục hoàn toàn với nghi lễ truyền thống./.