Hội Trò Trám tại Phú Thọ

Mở đầu lễ hội là lễ mật, còn được gọi là lễ “linh tinh tình phộc”. Sau lễ tế (thường được bắt đầu vào lúc 23 giờ kém ngày 11 tháng giêng) do 13  bô lão ở trong làng thực hiện, đúng giờ Tý (0h) cụ từ miếu Trò thắp hương và rước nõ, rước nường - 2 vật biểu thị cho 2 giới tính nữ và nam (được làm bằng gỗ mít và sơn son đỏ) thờ trên ban Thượng miếu Trò xuống và trao cho 1 đôi nam nữ đã được chọn từ trước.

Linh tinh tình phộc – thời điểm quan trọng nhất của lễ hội Trò Trám

Nam thì đóng khố, cởi trần, đầu chít khăn đỏ và cầm nõ; còn nữ thì mặc yếm, váy ngắn thâm, đầu vấn khăn và cầm nường. Sau khi làm lễ khấn thần miếu xong, cụ từ xin âm dương rồi hô khẩu lệnh: Linh tinh tình phộc! (hô 3 lần). Lúc này, tất cả đèn, nến ở trong và ngoài miếu đều phải tắt hết. Sau mỗi một câu khẩu lệnh: “Linh tinh tình phộc”, đôi nam nữ cầm “nõ, nường” làm các thao tác hoạt động tính giao. Mỗi lần 2 vật âm dương chạm vào nhau, chiêng trống lại nổi lên, dân làng đứng xung quanh miếu lại reo hò vui vẻ - không khí tĩnh mịch giữa đêm khuya được sống dậy tưng bừng.

Sau lễ “Linh tinh tình phộc”, còn có trò “Rước lúa thần” được tổ chức  hết sức long trọng vào sáng ngày 12 tháng giêng. Lúa thần là những bông lúa thật to và thật mẩy, lá lúa thì được tượng trưng bằng lá mía được đặt trên hương án kiệu, giữa có cắm một gióng mía to, đã róc vỏ. Trò “Rước lúa”, ngoài mục đích cầu mong cho mùa màng tươi tốt còn là sự ngợi ca lòng biết ơn của dân làng đối với các vị vua Hùng - những người đã truyền dạy cho người dân nghề trồng lúa nước.

Hội trình nghề "tứ dân chi nghiệp"

Phần sau cùng của Trò Trám đó là hội trình nghề “tứ dân chi nghiệp” (sĩ, nông, công, thương) hay còn được gọi là trò “Bách nghệ khôi hài”. Nói là “tứ dân” nhưng thực ra thì có rất nhiều nghề. Họ diễn trò ở tại sân miếu rồi kéo ra các đường làng. Ở Trò Trám không có những trò đề cao tài trí và đề cao tinh thần thượng võ... mà chỉ có những trò (và những lời ca) vui nhộn và thậm chí rất tục, mang tính hài hước, mua vui, nhưng rất gần gũi với sinh hoạt đời thường (bởi vậy những trò này còn được gọi là trò “nhây nhả”). Truyền thuyết cho rằng “tứ dân chi nghiệp” đã xuất hiện từ lâu nhằm tiến cúng tổ Hùng Vương và thần Tản Viên đã có công lao dạy cho người dân Lạc Việt các nghề nông và thủ công từ thuở dựng nước. Để tỏ lòng biết ơn, hằng năm, người dân mở hội trình với thần linh các nghề nghiệp của làng, cầu mong được phù hộ. Dần dần, có sự phân biệt giữa các giới và các ngành; trò trình 4 nghề nghiệp chính: Sĩ, nông, công, thương. Trong ngày hội “bách nghệ khôi hài”, các nhân vật công diễn các vai thợ cấy, thợ cày, thợ gặt, thợ mạ, thợ mộc, người chăn tằm, người dệt vải, thầy thuốc, thầy đồ, thầy cúng, người đi buôn, đi câu, đi bắt cá,… với những động tác và ngôn ngữ gây cười cho dân làng. “Bách nghệ khôi hài” là một ngày hội tự do, chỉ tuân thủ các nghi thức cần thiết khi hành lễ, còn các trò chơi đều do quần chúng tham gia tự phát. Do đó, nó có những màn hoạt cảnh, mang nhiều các yếu tố của sân khấu dân gian. Bổ sung cho các động tác là những lời ca, những lời ca ngoa dụ, phong phú, đầy ẩn ý, vừa được nâng cao về mặt nghệ thuật, lại vừa giữ tính chất hài hước; luôn gợi mở sự liên tưởng, tục nhưng thanh…

Diễn xướng trong lễ hội Trò Trám

Trước kia do định kiến cho rằng màn “linh tinh tình phộc” tục tĩu nên suốt 1 thời gian dài mấy chục năm sau cách mạng tháng 8 nó đã bị cấm cửa, không được diễn mặc cho mỗi độ tiết mưa phùn đầu xuân, dân Tứ Xã lại tha thiết nhớ về hội vui thủa nào. Đến năm 2001, khi miếu Trò được xây dựng lại, thì những người xóm Trám thật vô cùng hãnh diện. Miếu Trò, nơi diễn ra trò Trò, từ đó hằng năm đã trở thành trung tâm lễ hội của người Tứ Xã, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ; trở thành một nét đẹp riêng có của lễ hội vùng đất Tổ.

lehoi.info tổng hợp