Lễ Hội đền Hùng tại Phú Thọ

Cũng như những lễ hội khác ở đồng bằng Bắc Bộ, ở lễ hội đền Hùng cũng gồm có 2 phần : Phần lễ và phần hội.

Phần tế lễ được cử hành rất trọng thể và mang tính quốc lễ. Lễ vật dâng cúng là “lễ tam sinh" (có 1 lợn, 1 dê và 1 bò), bánh dày, bánh chưng và xôi nhiều màu, nhạc khí ở đây là trống đồng cổ. Sau khi 1 hồi trống đồng vang lên, các vị chức sắc vào tế lễ dưới sự điều khiển của vị chủ lễ. Tiếp theo đến các cụ bô lão của làng của xã sở tại quanh đền Hùng vào tế lễ. Sau cùng là nhân dân và những du khách hành hương vào tế lễ trong các đền thờ, tưởng niệm các vua Hùng.

Rước kiệu ở lễ Hội đền Hùng

Sau phần lễ sẽ là đến phần hội. Ở lễ hội đền Hùng năm nào cũng tổ chức cuộc thi kiệu của các làng xung quanh. Với sự xuất hiện của các đám rước linh đình mà không khí lễ hội trở nên tưng bừng và náo nhiệt hơn. Các cỗ kiệu của các làng phải tập trung trước vài ngày thì mới kịp cho cuộc thi. Nếu như cỗ kiệu nào đoạt được giải nhất của kỳ thi năm nay, thì đến kỳ hội sang năm được thay mặt các cỗ kiệu còn lại, rước lên đền Thượng để triều đình cử hành quốc lễ. Vì vậy, cỗ kiệu nào đoạt được giải nhất thì đó là niềm tự hào và vinh dự lớn lao của những người dân làng ấy. Bởi họ cho rằng, đã được các vua Hùng cùng với các vị thần linh phù hộ cho nhiều may mắn, nhân khang, vật thịnh... Tuy nhiên, để có được đám rước các cỗ kiệu đẹp lộng lẫy thì phải chuẩn bị rất công phu và chu đáo từ trước. Những khó khăn vất vả của dân làng đã thôi thúc họ vượt qua được để đến với cái linh thiêng cao thượng và hướng về Tổ tiên hướng về giống nòi. Đó chính là đời sống tâm linh của dân chúng, được biểu hiện rõ nét qua 1 hình thức sinh hoạt văn hóa và tín ngưỡng dân gian cổ truyền mang tính cộng cảm với cộng mệnh sâu sắc. Sinh hoạt văn hóa dân gian này đã thành nhu cầu không thể thiếu được đối với các cộng đồng, các làng xã cư trú ở quanh đền Hùng.

Người dân tập trung rất đông tại lễ Hội đền Hùng

 Mỗi một đám rước kiệu sẽ có 3 cỗ kiệu đi liền nhau. Chúng đều được sơn son thiếp vàng và chạm trổ rất tinh xảo. Sự bày biện trang trí ở trên cỗ kiệu cũng rất khéo léo và đẹp mắt. Cỗ kiệu đi đầu sẽ bày hương hoa, đèn nhang, trầu cau, chóe nước và bầu rượu. Cỗ kiệu thứ 2 có đặt hương án, bài vị của Thánh, có lọng và quạt cho với nhiều sắc màu trang hoàng và tôn nghiêm. Cỗ kiệu thứ 3 rước bánh dày và bánh chưng và 1 cái thủ lợn luộc để nguyên, đi sau 3 cỗ kiệu này là các vị quan chức và các bô lão trong làng. Các vị chức sắc thì mặc áo thụng theo kiểu giống như các bá quan triều đình, còn các cụ bô lão cũng mặc áo thụng màu đỏ, hoặc mặc quần màu trắng, áo the và đầu đội khăn xếp. Trong lễ hội đền Hùng, nhân ngày giỗ Tổ có tiến hành nghi lễ hát thờ (tục gọi là hát Xoan). Đây là một lễ thức rất quan trọng và rất độc đáo. Dân gian truyền rằng hát Xoan xưa kia được gọi là hát Xuân và điệu múa hát Xoan có từ thời Hùng Vương và được lưu truyền rộng rãi trong dân cư của các làng các xã quanh vùng. Điệu múa hát Xoan này được rất nhiều người ưa thích, đặc biệt là bà Lan Xuân, vợ của vua Lý Thần Tông. Bà đã cảm nhận được âm hưởng dân ca đặc biệt và độc đáo của nó, nên bà đã cho sưu tầm và cải biên thành điệu hát thờ tại một số đền và một số đình làng thờ các vua Hùng.

Các nữ quan bắt đầu vào buổi lễ dâng hương Tổ Mẫu Âu Cơ

Mở đầu, ông trùm phường Xoan Kim Đức - phường nổi tiếng - cùng với chủ tế đứng trước hương án hát chúc bằng một bài khấn nguyện. Sau đó là một kép trẻ đeo trống nhỏ trước ngực ra làm trò giáo trống và giáo pháo. Tiếp theo, 4 cô đao ra hát thơ nhang và dâng hương bằng giọng hát lề lối. Rồi tiếp đến những bài ca ngợi thánh thần kết thúc phần nghi lễ của Xoan.

Ở đền Hạ thì có hát ca trù (được gọi là hát nhà tơ, hát ả đào) Đây cũng là một loại hát thờ trước cửa đinh, mừng dâng thành trong dịp hội làng và do phường hát Do Nghĩa trình diễn.

Ngoài sân đền Hạ, ở nơi thoáng đãng có đu tiên. Mỗi bàn đu sẽ có 2 cô tiên (là cô gái Mường trẻ mặc đẹp) ngồi. Đu quay được là do các cô luân phiên lấy chân đạp đất. Đu tiên là trò chơi đẹp mắt, nhịp nhàng của những người phụ nữ. Xung quanh khu vực dưới chân núi Hùng là các trò diễn và các trò chơi dân gian cổ truyền, diễn ra rất sôi động và được rất nhiều người tham dự như chơi đu, chơi ném côn, đầu vật, chọi gà,... Những trò đánh cờ người và tổ tôm điếm được các cụ cao niên rất tâm đắc. Còn các đám trai gái tụm năm, tụm ba trên các đồi đó trổ tài hát trống quân, hát ví hoặc hát đối đáp giao duyên…Tối đến thì có tổ chức hát chèo, hát tuồng ở các bãi rộng ngay cửa đền Hạ hoặc đền Giếng…

Lễ hội Đền Hùng là một phong tục đẹp trong truyền thống của những người dân đất Việt. Và từ rất lâu đời trong tâm thức dân gian, vùng đất Tổ đã trở thành "Thánh địa linh thiêng” của cả nước, nơi phát nguyên nguồn gốc dân tộc. Trải qua bao thời đại lịch sử tuy có lúc thịnh, lúc suy nhưng lễ hội đền Hùng vẫn được tổ chức. Điều này đã thể hiện rõ bản lĩnh phi thường và nền văn hiến rực rỡ, đậm đà bản sắc dân tộc Việt Nam. Những người dân hành hương về đất Tổ không hề có sự phân biệt tôn giáo, chỉ cần là con người Việt Nam thì trong tâm khảm họ đều có quyền tự hào là con cháu muôn đời của vua Hùng. Bởi vậy, hễ ai là người Việt Nam nếu có sẵn tâm thành và lòng ham muốn hành hương về đất Tổ thì tự mình có thể thực hiện ước nguyện chính đáng đó một cách dễ dàng và thuận tiện.

Hội đền Hùng hay còn gọi là giỗ tổ Hùng Vương là ngày hội quần tụ, ca ngợi sự hưng thịnh của nòi giống, là biểu tượng của tinh thần cộng đồng. Người đến hội mang theo lòng ngưỡng mộ sâu đậm về quê cha đất tổ, một tín ngưỡng đã ăn sâu vào tâm thức con người Việt Nam cho dù họ đang sinh sống ở bất cứ phương trời nào.