Bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống của các lễ hội trên vùng đất Tổ

Lễ hội truyền thống ở tỉnh Phú Thọ phong phú về số lượng, đa dạng về nội dung, hình thức và thường gắn liền với đời sống sản xuất, sinh hoạt của nhân dân. Lễ hội truyền thống của Phú Thọ thường được tổ chức chủ yếu vào mùa xuân. Các lễ hội vừa mang tính hiện thực, vừa mang tính huyền thoại đã tạo nên sự hấp dẫn với đông đảo du khách. 

Trên khắp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, lễ hội truyền thống được phân bố rộng khắp từ khu vực người Kinh cho đến vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Trong đó, tập trung chủ yếu nhất là khu vực Việt Trì, Lâm Thao, Phù Ninh. Đây là khu vực có nhiều di tích và lễ hội gắn với tín ngưỡng thờ cúng các Vua Hùng. Còn khu vực dọc sông Đà và vùng đồng bào dân tộc Mường ở Thanh Sơn, Thanh Thủy…là vùng có nhiều di tích và lễ hội tưởng niệm Tản Viên Sơn Thánh...

Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng

Để tiếp tục sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trên địa bàn tỉnh theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5, Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa VIII), UBND tỉnh Phú Thọ đã xây dựng dự án “Phục dựng các lễ hội truyền thống tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2006-2010” nhằm thúc đẩy và góp phần phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội của tỉnh, đặc biệt là mục tiêu phát triển thương mại - du lịch.  Do vậy, thời gian qua các di tích lịch sử, văn hóa và các lễ hội trên địa bàn tỉnh đã được các cấp chính quyền, các ngành, đoàn thể Văn hóa, Công an, Xây dựng, MTTQ, Giáo dục... đã phối hợp đầu tư, tôn tạo, xây dựng, bảo vệ, khôi phục và phục vụ các sinh hoạt tín ngưỡng, lễ hội lành mạnh ở các địa phương. 

Tính đến nay, tỉnh Phú Thọ đã duy trì và phục dựng khoảng 228 lễ hội. Những lễ hội này đều có nét chung là gắn chặt với cộng đồng dân tộc, với tín ngưỡng thờ cúng các Vua Hùng - tổ tiên của người Việt và các loại hình tín ngưỡng của người Việt cổ mang tính cội nguồn sâu đậm; phản ánh các sự kiện lịch sử dựng nước và giữ nước của người dân vùng đất Tổ nói riêng và của cả dân tộc Việt Nam nói chung. Do vậy, việc tổ chức và phục dựng các lễ hội có ý nghĩa rất lớn trong việc giáo dục truyền thống yêu nước và đấu tranh cách mạng cho các thế hệ con cháu mai sau. Có những lễ hội đã trở thành tâm điểm như lễ hội Đền Hùng, lễ hội đền Mẫu Âu Cơ, hội Phết Hiền Quan... Trong đó, lễ hội Đền Hùng được tổ chức ở quy mô cấp quốc gia. 

Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng được tổ chức hằng năm trong không khí trang trọng và thành kính với nhạc lễ, lễ phục và nghi thức truyền thống. Phần hội thì được tổ chức với nhiều hoạt động văn hóa, thể thao lành mạnh, phong phú, hấp dẫn, quy tụ những sinh hoạt văn hóa dân gian đặc sắc của các vùng văn hóa tiêu biểu trong tỉnh; có sự kết hợp giữa truyền thống với hiện đại, đáp ứng yêu cầu giáo dục và thẩm mỹ của nhân dân trong thời đại mới. Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng là ngày lễ lớn của dân tộc, góp phần tôn vinh văn hóa của dân tộc, khẳng định ý nghĩa , đồng thời giáo dục truyền thống yêu nước, uống nước nhớ nguồn và biết ơn sâu sắc các Vua Hùng và các bậc tiền nhân đã có công dựng nước và giữ nước.

Biểu diễn hát Xoan nghi lễ tại đền Quốc Tổ Lạc Long Quân

Các Lễ hội ở vùng đất Tổ vô cùng phong phú và đặc sắc. Theo nghi thức truyền thống, các lễ hội được tổ chức đều có hai phần lễ và hội. Phần lễ được duy trì và bảo tồn theo nghi thức truyền thống. Đó là hệ thống các hành vi, động tác nhằm biểu hiện lòng tôn kính của nhân dân đối với thần linh và các lực lượng siêu nhiên nói chung, thần thành hoàng nói riêng; phản ánh những nguyện vọng, ước mơ chính đáng của người dân trước cuộc sống, đảm bảo ý nghĩa lịch sử, văn hóa, phù hợp với thuần phong mỹ tục của dân tộc và phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân . 

Phần hội là những trò chơi mang tinh thần dân tộc và tinh thần thượng võ…để mọi người có thể vui chơi tự do, thoải mái không bị ràng buộc bởi nghi lễ tôn giáo, đẳng cấp hay tuổi tác. Nội dung và hình thức tổ chức phần hội đều đảm bảo tính hấp dẫn, đáp ứng nhu cầu giải trí của đông đảo người dân và du khách. Bên cạnh đó, thời gian qua cơ sở vật chất ở các lễ hội đã được quan tâm đầu tư để nâng cấp, quy hoạch lại; trình độ tổ chức và quản lý lễ hội ở nhiều địa phương đã được nâng cao. Những lễ hội lớn và những lễ hội quy mô làng xã ở Phú Thọ đã được nâng tầm hơn so với trước đây, phù hợp với điều kiện kinh tế của từng địa phương. 

Hiện nay, phần lớn các lễ hội ở Phú Thọ đã được tổ chức theo đúng quy định của Nhà nước và phát huy được tiềm năng, vai trò chủ thể, năng lực sáng tạo cũng như sự đóng góp của nhân dân. Điển hình như Lễ hội rước chúa gái ở thị trấn Hùng Sơn, huyện Lâm Thao là hình thức nguyên sơ của lễ hội Đền Hùng trước cách mạng tháng Tám. Trải qua thời gian, lễ hội rước chúa gái đã bị mai một và thất truyền. Nhằm phát huy các giá trị văn hóa dân gian truyền thống, góp phần xây dựng và phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội tại địa phương, từ năm 1992 lễ hội rước chúa gái đã được địa phương khôi phục lại theo đúng nghi lễ dân gian. Trong ngày rước chúa gái, địa phương đã khôi phục lại các trò diễn truyền thống như lấy tiếng hú, săn lợn chạy đích, tế sóc, trình voi ngựa, chạy tùng rí, lễ hạ điền, trò bách nghệ khôi hài... thu hút đông đảo nhân dân tham gia. Việc khôi phục lại lễ hội rước chúa gái đã đáp ứng được tâm tư nguyện vọng của đông đảo người dân. Bởi đó là một hình thức tỏ lòng nhớ ơn và tôn vinh bà chúa gái, người đã có công dạy dân cấy lúa, đắp đê trị vì thủy lợi và đem lại cuộc sống no ấm cho họ. 

Lễ hội chọi trâu Phù Ninh

Còn Lễ hội chọi trâu ở xã Phù Ninh tuy mới được phục dựng lại từ năm 2009 nhưng đến nay đã thu hút được đông đảo du khách và nhân dân địa phương tham dự. Đây là một lễ hội mang đậm nét văn hóa dân gian của cư dân nông nghiệp vùng ĐBBB với tín ngưỡng gắn biểu tượng con trâu và tục sát sinh vật thiêng hiến tế thần linh để cầu cho "mưa thuận, gió hoà", cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu, người dân no ấm, hạnh phúc. Người dân tham gia lễ hội chọi trâu là để cầu sức khỏe và sự may mắn trong cuộc sống cũng như trong sản xuất. Lễ hội chọi trâu được khôi phục đã góp phần quan trọng trong việc tuyên truyền, quảng bá, giáo dục lòng tự hào, tự tôn dân tộc, quảng bá nền văn hóa dân gian và góp phần xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần cho nhân dân. 

Hội Phết Hiền Quan (Tam Nông) là một lễ hội truyền thống đã được nhiều người biết đến như là một lễ hội đặc sắc của Phú Thọ. Hội Phết  truyền thống được tổ chức hàng năm nhằm tưởng nhớ công chúa Thiều Hoa, một nữ tướng dưới thời Hai Bà Trưng đã có công đánh giặc cứu nước, đồng thời khơi dậy tinh thần thượng võ của nhân dân ta. Bên cạnh việc trình diễn các trò chơi dân gian của các làng cổ trong vùng như tứ dân chi nghiệp, ném cầu giỏ, kéo lửa nấu cơm, giã bánh dày, đánh cờ tướng... thì tâm điểm của hội Phết chính là lễ rước và cướp Phết. Trong dịp này, hàng vạn người dân và du khách thập phương đã đến thắp hương tưởng niệm công chúa Thiều Hoa để thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn và cùng tham gia cướp phết với mong ước giành được nhiều niềm vui, may mắn trong dịp đầu xuân...

Để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trên địa bàn, tỉnh Phú Thọ đã rất coi trọng công tác phổ biến, tuyên truyền sâu rộng trong nhân dân về các văn bản của Đảng và Nhà nước trong lĩnh vực tổ chức và quản lý lễ hội nhằm nâng cao sự hiểu biết và ý thức trách nhiệm của người dân cùng chính quyền địa phương trong công tác tổ chức lễ hội. Đồng thời, các cấp chính quyền cũng tăng cường tuyên truyền để người dân hiểu rõ về giá trị của các lễ hội, về công đức các danh nhân, anh hùng dân tộc, để người dân có trách nhiệm bảo vệ nơi thờ tự, bảo vệ cảnh quan môi trường; thực hiện nếp sống văn minh khi tham dự lễ hội. Hiện nay nhiều địa phương trong tỉnh đã lồng ghép những vấn đề này vào các nội dung của phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” và coi đó là một trong những nhiệm vụ chủ yếu của địa phương.

Thành phố Việt Trì là địa phương có hệ thống di sản văn hóa phi vật thể nhiều và đặc sắc nhất, phản ánh rõ nét phong tục tập quán và đời sống sinh hoạt của người dân từ thời kỳ Hùng Vương dựng nước. Những năm gần đây, dưới sự hướng dẫn của các cơ quan chuyên môn, một số lễ hội truyền thống trên địa bàn TP Việt Trì đã được khôi phục và thu hút sự quan tâm của đông đảo du khách và góp phần tích cực trong phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở” như: Hội bơi chải (Bạch Hạc); giã bánh dày (Mộ Chu Hạ); rước kiệu ở làng Hùng Lô; rước ông Khưu, bà Khưu ở Thanh Đình; hội vật ở Lâu Thượng, lễ tịch điền ở Minh Nông…Các lễ hội truyền thống được khôi phục đã tạo nên một diện mạo văn hóa đặc trưng riêng của Việt Trì - thành phố của lễ hội về cội nguồn dân tộc Việt Nam. 

Lễ hội truyền thống có giá trị đặc biệt trong sự cố kết nối cộng đồng, đồng thời cũng là cầu nối giữa quá khứ với hiện tại; là hình thức giáo dục, chuyển giao cho các thế hệ mai sau hiểu rõ được công lao của bậc tổ tiên, bày tỏ lòng tri ân công đức của các vị anh hùng dân tộc, các bậc tiền bối đã có công dựng nước, giữ nước và đấu tranh giải phóng dân tộc. Việc bảo tồn và tổ chức các lễ hội truyền thống còn góp phần tích cực trong việc giao lưu, hòa nhập với các nền văn hóa trên thế giới, tạo nền tảng vững chắc cho văn hoá đất Tổ nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung đủ sức chống lại những ảnh hưởng tiêu cực của văn hoá ngoại lai.