Lễ rước Thần Nông tại Quảng Nam

Lễ Thần Nông tức là lễ tế vua Thần Nông để cầu mong được mùa và nghề nông phát đạt. Trên các quyển lịch cổ hàng năm, người ta thường vẽ 1 mục đồng dắt 1 con trâu. Mục đồng tức là vua Thần Nông, còn con trâu là tượng trưng cho nghề nông. Hình mục đồng cũng như hình con trâu được thay đổi hàng năm tùy theo sự ước đoán của Khâm thiên giám về mùa màng năm đó sẽ xấu hay tốt. Năm nào được coi là năm được mùa, Thần Nông sẽ có giày dép chỉnh tề, còn năm nào mùa màng bị coi là kém, Thần Nông có vẻ như vội vàng hấp tấp nên chỉ đi giày 1 chân. Con trâu được đổi màu tùy theo hành của mỗi năm, nó có thể có một trong 5 màu đen, trắng, vàng, xanh, đỏ đúng với các hành Thổ, Thủy, Kim, Mộc và Hỏa. Lễ rước Mục Đồng - lễ hội dành cho trẻ chăn trâu - thời xưa được tổ chức tại làng Phong Lệ, Hòa Châu, Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng.

Ngày trước, theo lệ cứ đến các năm Tý, năm Ngọ, năm Mẹo và năm Dậu, nghĩa là cứ cách 3 năm, làng lại tổ chức lễ rước Mục đồng 1 lần. Sau dãn dần ra 6 năm, rồi cuối cùng là 12 năm mới tổ chức 1 lần. Lần cuối cùng được ghi nhận là vào năm Bảo Đại thứ 11 (1936).

Lễ rước Mục đồng - lễ rước vinh danh trẻ chăn trâu

Chuyện kể rằng, ở làng Phong lệ xưa có 1 cồn cỏ. Ngày nọ, có một người xua đàn vịt lên cồn, chân vịt bỗng bị dính chặt xuống đất như có bàn tay ai đó níu lại. Cho là có thần linh giáng hạ nên chẳng một ai dám bén mảng đến cồn. Từ đó cồn có tên gọi là cồn Thần. Một hôm, có một đàn trâu trong làng chạy lạc đến cồn, đám trẻ chăn trâu đến đó tìm nhưng không hề hấn gì cả. Từ đó có tiếng đồn là cồn Thần chỉ cho những trẻ chăn trâu đến gần mà thôi. Xóm Cồn về sau được gọi là xóm Đồng, làm nơi tụ tập của các mục đồng ở trong làng. Câu chuyện lạ lùng ấy, sau nhiều thế hệ dần dần hình thành nên một lễ hội dành riêng cho các trẻ chăn trâu, được gọi là lễ rước Mục đồng.

Từ hạ tuần tháng 3 âm lịch, khi vụ mùa đã hoàn tất là lúc các công việc sắp đặt cho lễ hội được bắt đầu. Để phục vụ cho lễ rước, ngoài việc cắt cử các chức sắc để lo việc tế lễ, dân làng Phong Lệ còn phải chuẩn bị cho một cổ kiệu hai đòn khiêng có giăng hoa và kết trái tươm tất và phân công cho 4 mục đồng khỏe mạnh khăn đóng, áo dài giữ phần khiêng kiệu. Ngoài cờ nhỏ của mục đồng, còn có cờ lớn của 13 tộc họ ngày đó. Cờ lớn cán làm bằng tre dài khoảng 5 mét, có khoan lỗ đút cây ngang qua để treo các con giống, nào là tứ kinh (long, lân, quy, phụng), nào là tứ nghệ (sĩ, nông, công, thương). Nhưng nhiều nhất vẫn là các dụng cụ sản xuất nông nghiệp như cuốc, xẻng, cày, bừa, dần, nia... Chuẩn bị đâu vào đó, chiều ngày 29 tháng 3 âm lịch làm lễ dạo đồng. Đây là lúc các con cháu sinh sống ở những nơi xa kéo về đông đủ. Mục đồng cầm cờ và dạo quanh các cánh đồng tỏ ý cầu cho được mùa. Buổi sáng ngày 30, chính thức diễn ra lễ rước. Lễ bắt đầu vào sáng sớm tinh mơ ngay giữa đình thần. Sau khi hương khói, khấn lễ và Trùm Mục (người cai quản các mục đồng) lễ phục tươm tất trịnh trọng tiến vào hậu tẩm khấn vái, cung kính thỉnh bài vị thần nông nâng cao ngang mày rồi quỳ xuống đặt vào trong kiệu. Kiệu rước cũng được bài trí như kiệu rước thần, cỡ 80 cm x 100 cm, nóc kiệu thì có 4 mái, rèm kiệu được giăng hoa kết đèn rực rỡ và do 4 mục đồng khiêng. Đoàn người cờ xí xếp hàng đâu vào đấy, chiêng trống lại gióng giã vang lên; tất cả các mục đồng hướng vào chánh điện đồng loạt chắp tay xá 3 cái rồi đám rước dài lượt thượt đi qua đường làng, hướng về Cồn Thần, trong tiếng nhạc rộn rã của phường bát âm và cờ xí rợp trời. Đến Cồn Thần, kiệu thần được hạ xuống. Trùm Mục quỳ trên chiếc chiếu hoa, ngửa mặt lên trời lầm rầm khấn giữa hai hàng đuốc chập chờn hư ảo. Sau một hồi lâu khấn vái, Trùm Mục gieo hai đồng tiền xu vào cái đĩa con trước mặt: 1 sấp, 1 ngữa. Thế là thần đã giáng! Một hồi sênh nổi lên, tiếp đó là 3 hồi chiêng trống. Rồi, trống cơm và phường bát âm cũng cùng tấu những âm điệu rộn rã chào mừng. Sau ba tiếng sênh làm hiệu, Trùm Mục dõng dạc xướng: “Chúng Mục Đồng Phong Lệ tạ! Xin cho tốt lúa, tốt gieo, vũ thuận, phong điều! Đồng reo một tiếng'... Đoàn Mục Đồng đồng thanh reo vang trời và cầm cờ nối đuôi theo vị Trùm Mục chạy tới, chạy lui, quanh đi, quẫn lại chung quanh tảng đá trắng ở giữa cồn thần. Một lúc sau, đám rước rồng rắn quay trở lại đình thần trong tâm niệm tôn kính là ở trên kiệu đã có vị thần thiêng liêng của mình. Trời vừa sáng, đám rước cũng về đến đình làng. Sau đó sẽ là lễ đặt bài vị và lễ dâng vật cúng của dân làng. Trong lễ, tất cả mọi người ai ai cũng giữ sự cung kính trước đám mục đồng. Lễ vật xôi, gà được bày trên chiếu hoa trải khắp 3 gian đình, ai nấy đều hoan hỉ vì họ tin rằng lòng thành của mình đã được thần mục chứng giám; và ngày mai, đồng ruộng sẽ tươi tốt. Thời phong kiến, hàng năm đều có tục tế và rước Thần Nông tại triều đình cũng như ở tại các địa phương./.

Đặc sắc lễ rước Thần Nông tại Quảng Nam