Hội làng Sủi tại Hà Nội

Làng Sủi (tên Nôm là làng Thổ Lỗi) thuộc xã Phú Thị, huyện Gia Lâm, Hà Nội. Làng Sủi thờ hai vị Thành hoàng có công với đất nước là Thành hoàng Tây Vị Đại vương tướng quân Đào Liên Hoa (ở đình Sủi) và Nguyên phi Ỷ Lan (ở đền Sủi).

Tây Vị Đại vương tướng quân Đào Liên Hoa quê ở Thanh Hóa, là con của ông Đào Lan và bà Nguyễn Thị Huệ. Từ nhỏ, Đào Liên Hoa rất thông minh, chăm học. Khi biết Đinh Bộ Lĩnh khởi nghĩa dẹp loạn 12 sứ quân, ông xin đầu quân. Với tài năng và đức độ, ông được phong làm tướng quân. Lập nhiều công lao, ông được Đinh Bộ Lĩnh phong làm Tây Vị Đại vương rồi được cử Chánh sứ sang Trung Quốc. Khi huyện Gia Lâm xuất hiện giặc loạn, ông đem quân dẹp loạn rồi lập đồn cùng trang ấp ở Thổ Lỗi dạy người dân canh tác, xây dựng nhà cửa ổn định cuộc sống. Ông qua đời ngày 25/12, được nhà vua phong là Thượng Đẳng Tôn Thần, hạ chiếu cho các làng trong địa hạt ông cai quản lập đình hương khói thờ phụng muôn đời. Dân làng Sủi lập đình và tôn ông là Thành hoàng làng. 

Nguyên phi Ỷ Lan (vợ vua Lý Thánh Tông) là con cụ Lê Khâm người làng Thổ Lỗi. Bà là người thông minh, tinh thông đạo Phật, đạo Nho giúp vua rất nhiều trong việc trị nước, yên dân. Bà đã hai lần nhiếp chính thay vua cai trị đất nước. Nguyên phi Ỷ Lan qua đời ngày 25/7 âm lịch. Để tưởng nhớ công ơn bà, vua Lý Nhân Tông cho xây dựng đền Sủi, phong bà là Thượng đẳng thần để nhân dân hương khói thờ phụng.

Hàng năm, làng Sủi có 3 kỳ lễ: lễ hội làng Sủi (1-3/3 âm lịch), giỗ Nguyên phi Ỷ Lan và giỗ Tây Vị Đại vương tướng quân Đào Liên Hoa. Trong 3 kỳ lễ, làng Sủi tập trung mở hội chính vào tháng 3, hai kỳ lễ còn lại làng chỉ tổ chức cũng lễ. 

Hội làng Sủi có nghi thức đọc Mục Lục để ngợi ca cảnh đẹp, sự trù phú, truyền thống khoa bảng của làng cùng với lễ Bông Sòng. Lễ Bông Sòng có nội dung giải oan cho Nguyễn Bông quan thái giám theo hầu Nguyên phi Ỷ Lan.

Sáng ngày 1/3, cùng với tiếng trống khai hội rộn ràng là lễ mở cửa đền, cửa đình. Sau đó, tổ chức lễ Thánh và lễ đọc Mục Lục. Chiều cùng ngày, người dân địa phương và du khách thập phương vào lễ Thánh. 

Sáng ngày 2/3, đội tế nam và đội tế nữ lễ tế song song. Đội tế nam thực hiện tế lễ tại đình còn đội tế nữ tế lễ tại đền. Buổi chiều, đội tế ở các địa phương khác lễ tế tại đình và đền Sủi.

Chính hội ngày 3/3, lễ rước kiệu của Nguyên phi Ỷ Lan được tổ chức long trọng. Những thanh niên khỏe mạnh. đạo đức tốt trong làng được lựa chọn vào vai hiệu cờ, hiệu trống, hiệu chiêng, đô tùy... Các vai Chánh sứ, Phó sứ được lựa chọn từ những cháu thiếu niên, nhi đồng nam. Đoàn rước đi một vòng trên đường lớn rồi trở về đền. Khi kiệu đã an vị trong sân, đội tế nam và đội tế nữ tiến hành lễ tế Thánh. 14h chiều, sau ba hồi chiêng, 10-20 thanh niên mặc áo dài, khăn xếp hay khăn lượt mang theo trầu cau, rượu, miệng hô "Song Bông Sòng" tổ chức lễ Bông Sòng. Xế chiều tổ chức tế hạ hội để kết thúc lễ hội.

Lễ Bông Sòng tạo nên sức hấp dẫn, độc đáo và sinh động cho hội làng Sủi. Trong thời gian diễn ra lễ hội còn có nhiều chương trình biểu diễn văn nghệ và trò chơi dân gian như: đọc thơ, hát trống quân, quan họ, cờ tướng, đánh đu tre...