Lễ khai ấn đền Trần tại Nam Định

Lễ khai ấn là một tập tục ra đời từ thế kỷ XIII, chính xác là vào năm 1239 của triều đại nhà Trần thực hiện nghi lễ tế tiên tổ. Tại phủ Thiên Trường, vua Trần mở tiệc chiêu đãi và phong chức cho các quan quân có công. Những năm kháng chiến chống Nguyên- Mông sau đó, Lễ khai ấn đã bị gián đoạn cho tới năm 1262 và được Thượng hoàng Trần Thánh Tông cho mở lại.

Thiên Trường không phải là Kinh đô nước Việt nhưng gắn liền với việc khai ấn là bởi trong kháng chiến chống quân Nguyên - Mông, Thăng Long đã thực hiện vườn không nhà trống, rút lui chiến lược thì nơi đây là căn cứ địa dễ tiến thoái như một "Thủ đô kháng chiến" theo như cách gọi hiện đại để tận dụng địa thế và huy động sức người sức của cả một vùng trấn Sơn Nam, phủ Thiên Trường... Vậy nên danh sĩ Phạm Sư Mạnh mới gọi nơi đây là "Hùng thắng Đông kinh hộ ấn vàng...".

Trải qua bao thế kỷ, ấn cũ đã không còn. Vào năm 1822, vua Minh Mạng qua Ninh Bình có ghé lại đây và cho khắc lại. Ấn cũ được khắc là "Trần triều chi bảo", ấn mới được khắc là "Trần triều điển cố" để nhắc lại tích cũ. Dưới đó có thêm câu "Tích phúc vô cương". Và từ đây, Lễ khai ấn vào giờ Tý ngày rằm tháng Giêng (từ 11 giờ đêm ngày 14 đến 1 giờ sáng ngày 15 tháng Giêng) là một tập tục văn hóa mang tính nhân văn để nhà vua tế lễ Trời, Đất và Tiên tổ để thể hiện lòng thành kính biết ơn non sông, cha ông. Và cũng là "tín hiệu nhắc nhở" chấm dứt những ngày Tết và thực sự bắt tay vào công việc.

Nghi thức lấy ấn Đền Trần

Ở tại đền Cố Trạch các bô lão tề tựu đông đủ để lễ đức Thánh Trần, sau đó là tham dự buổi lễ khai ấn đầu năm.

Hòm ấn được đặt trang trọng ở trên ban thờ, trong hòm có 2 con dấu. Quả nhỏ trên mặt có khắc hai chữ “ Trần Miếu”, quả lớn có khắc những chữ: “ Trần Triều Tự Điển, Tứ phúc vô cương” theo kiểu chữ triện. Đúng giờ tý (12 giờ đêm) thì buổi lễ bắt đầu một cụ cao niên nhất đứng ra thay mặt dân làng để làm lễ. Tiếp đó người rước hòm ấn đi theo nhịp trống, nhịp chiêng cùng ánh đèn, nến, tiến sang đền Thiên Trường và tiếp tục làm lễ, cuối cùng là tổ chức đóng dấu son đỏ trên các tờ giấy vàng chia phát cho những người tham gia dự tại buổi lễ, chia về treo tại nhà để cầu phúc, cầu may và tránh mọi hoạn nạn rủi ro trong năm.

Lễ khai ấn tại đền Cố Trạch và Thiên Trường hàng năm vẫn được dân làng Tức Mạc duy trì cho đến ngày nay, xong về hình thức nghi lễ này có đơn giản hơn trước đây.

Sau lễ khai ấn đầu năm ở tại đền Cố Trạch và Thiên Trường còn có lễ hội lớn được mở vào dịp từ ngày 15 đến ngày 20 tháng 8 âm lịch hàng năm. Cũng giống như những lễ hội khác nó bao gồm các nghi lễ và sinh hoạt văn hoá dân gian từ thời xa xưa nghi lễ ở đây diễn ra với các lễ rước từ khác đền chùa xung quanh về làm lễ dâng hương và tế tự ở đền Thiên Trường nơi thờ 14 vị vua Trần và đền Cố Trạch nơi thờ Trần Hưng Đạo. Các đám rước gồm có: bát kiệu, cờ, kiệu long đình và đội trống nhạc lễ cùng đông đủ các bô lão và người dân các làng xung quanh đến tham dự. Khi đám rước về đến đền thi nghi lễ được diễn ra. Trước đây chỉ có lễ chứ không có hội, nhưng những năm gần đây do nhận thức được tầm quan trọng của các di tích, các cơ quan văn hoá, kết hợp với các cấp cơ quan chính quyền ở địa phương với chỉ đạo nghi lễ, với sinh hoạt văn hoá tổ chức thành lễ hội lớn lễ hội đền Trần và lễ hội Trần Hưng Đạo.

Lễ dâng hương với nghi thức 14 cô gái đồng trinh đội 14 mâm hoa sau khi làm lễ ở ngoài sân theo tiếng nhạc lễ đi thẳng vào trong đền dâng lên trước ngai thờ của 14 vị vua sau lễ dâng hương và lễ đại tế của các bô lão trong làng nhằm diễn tả lại những nghi thức của triều đình phong kiến thời xưa, sau lễ tế ở đền Thiên Trường là đến lễ tế ở đền Cố Trạch.

Màn múa Sư tử  trong lễ khai ân

Sau phần lễ là đến phần hội với các sinh hoạt văn hoá khá phong phú và độc đáo như hội diễn võ củ ba thế hệ (ông, cha và con) ở tại sân đền Thiên Trường còn diễn ra cuộc đấu vật, múa sư tử, múa rồng…hội chọi gà, chơi đu, ném vòng cổ chai, chơi cờ thẻ… Đặc biệt múa bài Bông một điệu múa mừng chiến thắng của quân dân ở thời Trần. Tương truyền do thái sư Trần Quang Khải sáng tác và dạy cho các ca vũ ở cung đình. Sau này những người dân Phường Bông (Mỹ Trung) vốn thời xưa là phương múa hát phục vụ cung đình, tập luyện các điệu múa này và trình diễn trong các dịp lễ hội đền Trần. Ngoài lễ hội lớn tháng 8 âm lịch hàng năm đúng vào ngày kỵ Trần Hưng Đạo tại đền Cố Trạch còn có những ngày kỵ giỗ khác như ngày giỗ của thân Phụ Vương Mẫu và các con các lão tướng Trần Hưng Đạo.

Màn múa lân trong lễ khai ấn Đền Trần

Tất cả các nghi lễ ở tại di tích đền Trần từ lâu đã lưu giữ được các phong tục cổ truyền của dân tộc ta và phần nào tái hiện được một thời kỳ lịch sử hào hùng của dân tộc, nội dung lịch sử được thể hiện sống động và sâu sắc nó nuôi dưỡng bồi đắp tinh thần yêu nước, ý chí bất khuất chống ngoại xâm, tâm thức uống nước nhớ nguồn của mỗi con người Việt Nam./.