Nghệ thuật Bài chòi dân gian Bình Định

Tương truyền, bài chòi xuất hiện tại Bình Định vào khoảng thế kỉ 17. Từ các chòi canh thú dữ ở vùng trung du, người dân đã sáng tạo nên hội đánh bài chòi và thường diễn ra trong dịp Tết cổ truyền. Không gian tổ chức của hội bài chòi thường là đình làng hoặc khu đất trống. Tại đây, người ta dựng hai dãy “chòi con” bằng tre song song nhau với 9 chòi, chia đều mỗi dãy 4 chòi, trong đó một đầu giữa hai dãy chòi là “chòi cái” được dựng lớn và cao hơn. 

Trước khi khai mạc hội chơi, các Hiệu (người quản trò) sẽ mời chào bán 9 thẻ bài cái làm bằng tre, mỗi thẻ bài có tên ba con bài con. Người chơi mua 1 thẻ bài cái thì lên ngồi một chòi. Sau khi giới thiệu xong 27 con bài và chúc tết mọi người, các Hiệu lần lược đến ống thẻ rút từng con bài để hô tên. Chòi nào có con bài đó thì phải đánh 3 tiếng mõ, còn nếu là chòi cái thì đánh 3 tiếng trống để Hiệu đem dâng con bài trúng… cứ như vậy cho đến khi có chòi đủ 3 con bài con thì thắng ván chơi.  

Các Hiệu luôn tìm tòi sáng tạo và đổi mới hình thức cho hội đánh bài chòi để tăng tính hấp dẫn. Đầu tiên, khi kết thúc một ván hay một hội, các Hiệu sẽ trình diễn những bài vè. Sau này, xuất hiện thêm loại hình “bài chòi kể chuyện” do các Hiệu ghi chép lại một câu chuyện bằng thể văn vần lục bát dựa theo nội dung các câu chuyện dân gian, hoặc một số trích đoạn hay trong các tuồng hát bội hoặc các truyện Tàu.  Ngoài ra còn có hình thức biểu diễn “bài chòi lớp” là những trích đoạn được ông Hiệu chuyển thể từ các tuồng hát bội và tuồng bài chòi dân gian. 

Ngày nay, Hội đánh bài chòi dân gian không chỉ có trong dịp tết cổ truyền, mà còn được tổ chức vào các dịp ngày lễ, ngày kỷ niệm trọng đại ở nhiều địa phương ở Bình Định. Riêng tại Quy Nhơn, hội đánh bài chòi dân gian thường được tổ chức vào các ngày cuối tuần, thu hút đông đảo người dân và du khách đến hòa mình vào loại hình sinh hoạt văn hóa dân gian đặc sắc này.