Lễ hội đâm Trâu tại Bình Định

Theo Đặc san Văn hóa ở Bình Định (ấn hành tại Qui Nhơn, năm 1992) và theo các tài liệu khác, già làng sẽ chọn một bãi đất rộng, bằng phẳng thuộc địa phận của buôn làng mình để dựng giàn tế (gưng) là một quân thể bao gồm: Một cây tre cao, thẳng, còn nguyên cả ngọn và gốc được chôn vững vàng được gọi là nêu, ngay sát bên cây nêu là một cây cột lớn rắn chắc bằng cây plang hay cây muôn, cũng được chôn thật chặt để đỡ cây nêu và được dùng vào việc buộc trâu; nhưng nếu chọn được một cây săn thẳng và đủ vững chắc để làm nêu thì sẽ không cần trụ buộc trâu nữa. Và xung quanh cây nêu còn trồng 4 hay 8 trụ gỗ tròn, cao độ khoảng 3 mét, có đường kính khoảng 15cm. Các trụ gỗ này sẽ được bố trí theo hình hoa thị đối xứng theo từng cặp và trang trí thành những vành khuyên sơn các màu đen, trắng, đỏ và xanh xen kẽ nhau. Ở đầu của các trụ gỗ có các thanh ngang buộc nối liền hai trụ lại với nhau, cấu kết theo thế liên hoàn rất vững chắc. Dọc theo chân của cây nêu có các dây buông dài, được tết bằng lạt tre để buộc những tấm nan hình tam giác và buộc các ống tiêu gió bằng cây lồ ô đưa vi vu ở trước gió. Trên cùng của cây nêu có treo một túi thiêng, tiếp theo là cánh phướng được đan bằng lạt giang, biểu tượng cho con chim đại bàng (kring), hình ảnh của sức mạnh và của trí tuệ.

Lễ hội Đâm Trâu được tổ chức trong vòng ba ngày, hai ngày đầu là tại giàn tế (gưng), ngày cuối là ở sân Nhà Làng (nhà Rông). Ngày thứ nhất, người ta sẽ dắt một con trâu to béo, đầy sức lực đến bên giàn tế, nối cổ con trâu vào cột tế (Plang Kpô) bằng một dây thừng được bện thật chắc, dài độ khoảng 2 mét tây. Dân ở trong buôn và những người xem đứng bao quanh giàn tế thành hình một vòng tròn rộng. 

Khi giờ hành lễ được bắt đầu, dàn cồng rộn rã được nổi lên chen lẫn với âm thanh của bộ chiêng rền vang, kết hợp với một bộ trống lớn (Bnưng) dồn dập, dậy lên bản giao hưởng hùng tráng giống như tiếng gọi từ hồn thiêng trong ngày hội. 

Các cô gái trong làng chuẩn bị trang phục cho hát múa trong dịp lễ.

Các thanh niên nam nữ xếp thành hàng dọc, tay cầm gậy múa điệu múa Kơ tếch (điệu múa được dành riêng cho lễ hội Đâm Trâu), đi vòng quanh giàn tế theo chiều ngược chiều kim đồng hồ, vị tù trưởng là người đứng vai chủ tế dẫn đầu các vị bô lão (chừng 5 đến 6 người), mặc bộ lễ phục sặc sỡ từ từ tiến đến gần giàn tế, quỳ rạo khấn vái thần Giàng (Yang).

Mọi người múa hát và đánh cồng chiêng quanh cây niêu.

Tiếp theo bài khấn là đến lễ Hiến tế, một bô lão mạnh mẽ nhất ở trong ban tế lễ, một tay cầm giáo, một tay cầm khiên bước ra khỏi hàng, lựa thế để đâm một nhát vào con vật tế thần. Tuy bị thương nhưng con trâu vẫn còn sức mạnh, vẫn cố bứt dây để chạy thoát nhưng không được, đành phải chạy vòng quanh giàn tế. Mọi người ở trong buôn đồng loạt hú lên, rung chuyển cả núi rừng và đi quanh giàn tế đánh cồng, múa hát đến buổi chiều tối mới mãn. 

Trai gái trong làng hát múa quanh con trâu suốt đêm.

Đến ngày thứ hai, cả buôn làng sẽ tập trung bao quanh giàn tế để làm lễ hiến sinh. Lần này trai tráng  ở trong buôn sẽ vào cuộc. Họ sẽ cầm vũ khí và khiên, la hét, dồn đuổi con trâu chạy vòng quanh giàn tế. Họ thi nhau bắn cung, phóng lao và đâm giáo vào con vật tế thần. Lòng dũng cảm và sự khôn khéo của họ sẽ được thể hiện qua cách săn đuổi con mồi, và phần thưởng chiến thắng sẽ dành cho chàng trai nào lựa được thế, đâm thẳng vào tim con vật gục xuống và chết ngay. Già làng sẽ cầm bát đồng hứng máu tươi, hòa với rượu để dâng lên thần linh. Tiếng hú vui mừng chiến thắng lại một lần nữa vang trời dậy đất. 

Con trâu được xẻ thịt ngay tại chỗ, chọn chỗ thịt ngon và toàn bộ lá gan sẽ được chia đều cho năm nhóm rồi vảy máu đã hòa rượu, rồi cung kính đật trên bàn thờ thần Giàng. Già làng là người đứng ra khấn bái. Xong lễ, gan trâu sẽ được chia đều cho tất cả trai tráng ở trong buôn. Họ tin rằng ăn gan đó thì sẽ tăng cường sức mạnh và lòng dũng cảm vì đã có thần Giàng chứng nhận. 

Đến ngày thứ ba, túi thiêng ở trên cây nêu sẽ được rước về thờ ở nhà Rông, được đặt ngay chỗ để vò rượu chính. Sau khi  già làng làm lễ khấn xong, sẽ gọi tất cả mọi người đến uống rượu này vì tin rằng ảnh hưởng của túi thiêng đã hòa vao trong rượu, uống vào sẽ tiêu trừ được những rủi ro bệnh tật. Họ còn tổ chức những trò chơi thượng võ ở ngay trước sân nhà Rông như đấu kiếm, bắn cung, đấu võ, phóng lao... cuộc vui diễn ra suốt ngày và kéo dài đến thâu đêm suốt sáng./.

lehoi.info tổng hợp