Lễ hội Đình Cả của 5 làng Tích Sơn tại Vĩnh Phúc

Xã Tích Sơn ngày nay thuộc phường Tích Sơn của thành phố Vĩnh Yên.Trong một năm Đình Cả có rất nhiều ngày lễ. Riêng ngày mùng Ba tháng Giêng dân làng sẽ tồ chức lễ hội Thảo tặc khao binh, một tiệc lệ lớn tái hiện lại khí thế ra trận giết giặc vào mùa xuân năm Mậu Ngọ (1258). Lễ hội này được tổ chức ngay tại đình Cả Tích Sơn chung cho cả 5 làng nên được gọi là lễ hội Đình Cả 5 làng Tích Sơn.

Cảnh bàn tiệc trong lễ hội hội Đình Cả của 5 làng Tích Sơn

Tương truyền vào đầu đời Trần, 7 anh em dòng họ Lỗ đều đã giữ chức “điển bình” ở trong quân đội triều đình, cùng nhau coi giữ trong động Đinh Sơn (núi Đanh) và các xã xung quanh. Vào tháng Chạp năm nguyên phong thứ 7 của đời vua Trần Thái Tông (1257), quân Nguyên Mông xâm lược nước Đại Việt. Vua Trần đã xuất quân đánh giặc, 7 anh em họ Lỗ đã theo nhà vua ra trận.Sau khi đất nước được thanh bình, 7 vị đã trở về quê, thuộc làng Bồ Lí ngày nay. Trên đường đi về tới núi Đanh thì hóa. Mộ táng ở dưới chân núi. Nhân dân tưởng nhớ 7 anh em họ Lỗ nên đã lập đền thờ, trong đó đình Cả Tích Sơn là nơi thờ chính.

Cảnh dâng lễ của một giáp đến đình Cả

Vào ngày mồng 2 Tết Nguyên đán, ngay từ sáng sớm, tất cả dân làng và cậu trai đinh đã tế tựu đầy đủ ngay tại sân chùa Ngũ Phúc (là chùa chung của 5 làng thuộc xã Tích Sơn) để làm lễ “tụ quân”, tức là tập hợp quân số của 2 giáp để vào tiệc. Những trai đinh vào phe được gọi là “quân” của thất vi Lỗ Đinh Sơn (bảng vị thần họ Lỗ ở trên núi Đanh), và chỉ những người trai đinh này mới được vào “làm tiệc” - các công việc về tiệc không có phụ nữ tham gia.

Đêm ngày mùng 2 “quân” của hai giáp sẽ vào làm lễ thánh và được ăn uống. Khi quân đang ăn dở dang, thì có pháo lệnh nổ, là lệnh báo động trong quân. Quân 2 giáp phải chạy về điểm tụ quân. Quân giáp ở phía đông tụ của đình Chợ. Quân giáp ở phía tây tụ của cầu Giáp Lão. Đến đầu giờ Hợi (21 giờ) mới tiến về nhà nuôi lễ của đình Cả nghỉ ngơi.

Vào tiệc, giữa giờ Hợi (10 giờ tối) là khi chuẩn bị ăn đêm thì có tiếng reo hò. Quân bỏ bữa ăn, đốt đuốc và xông thẳng vào “chuồng lễ”, phá “chuồng lễ”, đuổi bắt “ông lễ” (lợn lễ) trói lại và khiêng ra đình. Theo lễ định, ai là người bắt được "ông lễ" sẽ khiêng đầu đòn thứ nhất (đi trước) còn đầu kia (đi sau) giành cho 1 người quân làm tiệc. Có 2 “ông lễ” của hai giáp. Lễ của giáp nào thì do quân giáp ấy bắt và đặt riêng theo giáp ấy. Lễ của giáp Đông thì đặt ở phía đông cửa thần điện. Lễ của giáp Tây thì đặt ở phía tây cửa thần điện. Vị chủ lễ phải vào “xin chân keo” xin âm dương 4 lần.

Sau các lễ cầu, thì “quân” được nghỉ ngơi, ăn “Cỗ bàn đọi” chờ sang canh , “Cỗ bàn đọi” nghĩa là cơm của quân sĩ: cơm nắm. muối vừng.

Tiệc lệ ngày mồng Ba: Tiến trình tồ chức lễ sẽ được bắt đầu từ nửa đêm.

Chủ lễ sẽ vào lễ thánh để xin phép làm tiệc. Hai thủ dịch sẽ vác long đao tiến ra đứng trước 2 “ông lễ” diễn động tác chém vào cổ lợn. Ngay lập tức, tiếng reo hò cũng sẽ nổi lên; chức việc của 2 giáp xông vào cắt đầu lợn và mổ lợn làm cỗ “sinh huyết” (máu tươi). “sinh nhục” (thịt sống) cho giáp mình để hiến lễ. Về cỗ, có 2 loại như sau: Thứ nhất là cỗ thủ đê để dâng lên đình Cả; Thứ hai là cỗ vọng tướng để dâng lên miếu tướng. Tế cờ: chính là phần kết thúc của lễ tiệc “thảo tặc khao binh”.

Trước cửa đình, “quân” của giáp nào phải xếp hàng theo giáp ấy. Giáp Đông thì đứng về bên đông. Giáp Tây thì đứng về bên tây. Thủ dịch của 2 giáp thì bưng hương án, che lọng, ban sửa cầm cờ, khiêng trống, chiêng từ trong đình tiến ra trước một ban thở ở góc phía bắc của sân đình, được gọi là mô cờ. Ban thờ đặt hướng về phía làng Bồ Lí. “Quân” của 2 giáp ào ào chạy ra mô cơ, đứng bái vọng về quê hương của 7 vị là làng Bồ Lí, ngày nay là xã Bồ Lí (huyện Tam Đảo).

Ngay sau mục tế cờ là “Duệ thằng”: quân 2 giáp kéo vào trước cửa đình và thực hiện cuộc kéo co, được gọi là “Sỏ giải”. Đến đây lễ hội kết thúc. Đặc điểm của lễ hội này là phần lễ không có lễ tế, không có rước kiệu. Vị chủ lễ chỉ “xin chân keo” để chuyển các thứ mục của lễ hội.

Khung cảnh thi nấu cơm trong lễ hội Đình Cả của 5 làng Tích Sơn

Phần cuối cùng của lễ hội này là phần ăn uống được gọi là “tán cỗ”. Tán cỗ tức là chế biến các đồ lễ sống thành cỗ nấu chín để “thụ lộc”. Công việc này sẽ do ban “lâm thời” đảm nhiệm. Đồ nấu chín được chia làm các mâm. Mỗi mâm cỗ có. các thành phần sau: 1 mô xôi nếp;  1 mô cơm xén thành khuôn; 1 mô thịt luộc chín; Cỗ ngồi 3 người theo từng bàn của 2 dõng trong 2 giáp tây và đông.