Lễ hội Gầu tào tại Lào Cai

Ngay từ cuối tháng chạp, khi đã được thầy cúng bói xin mở hội, gia đình mở hội cầu phúc phải nhờ anh trai, chị dâu (những người đã có con cả trai, cả gái) chặt một cây mai cao to, không bị cụt ngọn và ngọn dài có lá về để dựng nêu. Riêng gia chủ cầu mệnh, mong mọi người trong gia đình đều được khỏe mạnh xin đuổi hết bệnh tật ốm đau, làm ăn tấn tới thì phải cử 2 người thanh niên khỏe mạnh ở trong dòng họ chặt cây mai về để dựng nêu. Lễ dựng nêu sẽ được tổ chức từ ngày 26 đến ngày 29 tết. Địa điểm trồng cây nêu (cũng là địa điểm mở hội) là một quả đồi gần đường đi và tương đối bằng phẳng, đánh bớt gốc cây, dọn sạch các bụi cây lúp xúp. Cây nêu được chôn ở ngay trên đỉnh đồi. Nếu lễ hội được chia làm 3 năm (tổ chức suốt 3 năm liền) thì mỗi một năm chỉ dựng một cây nêu bằng cây mai. Nhưng nếu lễ hội chỉ tổ chức gộp 1 lần thì phải chôn dựng 3 cây nêu theo hình tam giác cân ở giữa đỉnh đồi. Trên gần ngọn nêu treo 3 miếng vải lanh màu trắng, đen và đỏ khác nhau. Ở Pha Long (Mường Khương) chỉ treo 1 miếng vải đỏ và 1 dải vải đen. Ở Sa Pa lại chỉ treo 1 dải vải đỏ. Phía dưới sợi vải, treo lủng lẳng 1 bầu rượu ngon và một dây tiền giấy làm bằng giấy bản. Khi dựng xong cây nêu, gia chủ còn làm lễ cúng ở ngay chân cột nêu mời tổ tiên và các thần phù hộ cho có con, mọi thành viên đều khỏe mạnh, bằng an kế tục việc làm ăn, làm mặc theo dòng họ. Khi cây nêu được dựng lên, thì các làng gần, làng xa biết rằng tết năm nay sẽ mở hội Gầu tào. Mọi người nô nức chuẩn bị để dự hội.

Đặc sắc lễ hội Gầu tào

Ở Sa Pa, sáng ngày mùng 1 tết làm lễ mở hội. ở Mường Khương thì mở hội vào ngày mùng 3 tết. Sau phần cúng khai hội của thầy cúng, mọi người cùng tham gia các cuộc thi các trò chơi.

Sáng sớm của ngày khai hội, mọi người sẽ tụ tập đến bãi mở hội. Khắp bãi đã dựng thêm rất nhiều lều lợp lá cây cho người già ăn uống và chúc tụng. Bãi bằng nhất được dọn ra để cho trẻ em đánh quay. Những dây ống hát được chăng lên khắp triền đồi. Nơi bắn nỏ, bắn cung, sân múa khèn, đường đua ngựa cũng được qui định và bài trí khá đơn giản. Mỗi sân bãi đều đã cắt cử một người quán xử (chủ sự). Gia chủ chính là người có quyền tối cao thống lĩnh toàn hội. Bên cạnh gia chủ, sẽ có 2 đến 3 trung niên hay ông già thạo đường ăn nói sẽ thay mặt cho gia chủ giải quyết mọi sự. Nếu gia chủ là người ít nói năng, chậm chạp thì có thể nhờ và ủy quyền cho một người khác thay mặt mình. Ngoài ra cần phải có xừ quan (quản lý) chăm lo việc ăn uống, có hấu pầu tờ (quản củi đuốc), hấu pầu giê (trông nom xay giã dần sàng) cùng với xừ quan. Tại đây khi làm những thủ tục lễ bái, hầu hết là đều dùng những từ hoa mỹ (pàng lỳ) thanh cao, những câu ví mỹ miều và những câu tục ngữ (lù txà) khoa trương. Ngày nay rất ít người biết hết những câu, từ, bài được sử dụng trong hội.

Khách ngoài họ và khách đường xa đến, người thì ống gạo, người thì thồ ngô, người thì hũ rượu, người lại xách đôi gà, ai mang đến đều phải vào làm lễ cầu chúc cho mọi người yên vui khang đường, tiếp nữa là cầu chúc cho mùa màng bội thu, lợn gà đầy chuồng, đầy sân. Chủ nhà sẽ nói lời cảm tạ và biết ơn ghi sâu lòng hiếu thảo hào phóng của khách.

Phần hội sôi nổi với rất nhiều các trò chơi như : Thi bắn cung nỏ, đu quay, đánh quay, đánh yến, nhảy ngựa, đánh cầu, hát gầu plềnh, múa khèn, hát tình ca… mỗi một trò tổ chức theo từng khu riêng, khách gần khách xa, người già, người trẻ ai thích chơi trò gì thì làm đến sân ấy. Đám hội nào cũng nườm nượp.

Đêm đến, khách xa và người cao tuổi được mời về nhà gia chủ. Tại bãi hội, những đống lửa được đốt lên và mọi người tiếp tục cuộc vui. Ngày đầu tiên, sau khi làm lễ khai hội, nếu nhà thày mo ở gần thì mọi người sẽ kéo vào nhà thày làm lễ nhảy (đha thàng). Đám nhảy đồng thời cũng sẽ tiếp diễn cho đến khi hết hội. Những năm không có hội, mọi người vẫn kéo đến nhà thày mo để cùng nhảy đồng (nhảy tập thể tốp nam hoặc tốp nữ).

Lễ hội Gầu tào thu hút đông đảo người dân tham gia

Hết thời hạn hội, gia chủ sẽ làm lễ kết thúc và cây nêu được hạ xuống. Thày mo đốt thẻ giấy và hốt than cho vào gáo nước, vừa đi vừa cầu khấn. Sau mỗi đoạn khấn vái, thày lại hấp một ngụm nước để phun ra xung quanh. Gia chủ cầm bầu rượu hạ từ trên cây nêu đi theo sau thày mo và cũng hẩy rượu ra khắp nơi. Mảnh vải đỏ thì mang về treo ở trong nhà cầu mong hồng phúc đời đời. Trường hợp nếu là hội cầu phúc, ông chủ hội sẽ chọn một đôi trai gái, một đôi nam nữ đứng tuổi đông con và họ hàng rước nêu về gia chủ gác ở đằng sau nhà hoặc làm giát giường mong cho sớm có con. Nếu mở hội cầu mệnh thì sẽ rước cây nêu đến gác ở chỗ vách đá khô ráo.