Lễ cúng Yang Koi của người Mạ tại Đồng Nai

Dân tộc Châu Mạ còn được gọi bằng các tên khác như: Chê Mạ, Chau Mạ, Mạ Xôp, Mạ Tô,  Mạ Ngan, Mạ Xrê… Theo con số liệu thống kê vào năm 1999, số người Châu Mạ đứng thứ 10 trong tổng số hơn 40 dân tộc của Việt Nam. Họ tập trung đông nhất ở ấp Hiệp Nghĩa thuộc thị trấn Định Quán, và Tà Lài thuộc huyện Tân Phú, ở các các xã khác như Phú Sơn,  Phú Bình… cũng khá đông. Trong một năm, người Mạ tổ chức rất nhiều nghi lễ cúng. Trong đó, lễ cúng Yang Koi được xem là lễ cúng lớn nhất trong năm của người Mạ. Thời gian cúng thường diễn ra vào tháng hai đến tháng ba âm lịch, đó là thời điểm người Mạ đã thu hoạch mùa màng xong.Trước đây lễ cúng thường được tổ chức ở nhà dài nhưng những năm gần đây vì kết cấu cộng đồng đã có nhiều thay đổi nên mỗi nhà sẽ tự tổ chức theo điều kiện nhà mình.

Lễ cúng Yang Koi của người Mạ tại Đồng Nai

Để chuẩn bị cho lễ cúng, đàn ông Mạ sẽ đi vào rừng chọn những cây tre thật cao, thẳng và đem về khoảng sân để hành lễ. Họ chọn 2 cây tre non cao khoảng 3- 4 mét, sau đó chẻ ngọn thành nhiều nhánh và trang trí bằng nhiều hình vuông với các chùm bông tỉa ra. Chính giữa cây tre sẽ cắm một chùm gai để mây tượng trưng cho bông lúa. Những hoa văn theo các hình học vẽ trên các vật trang trí đều thể hiện qua các tay dan, các dây nối được kết từ gốc lên đến ngọn và thẳng lên trời cao. Cây tre này sẽ được phân chia thành nhiều nấc với các hình tròn, hình vuông, bao trùm và tỏa xuống dưới gốc với nhiều dây trang trí có nhiều hình tượng con vật được đan bằng lạt tre rất sinh động. Hai cây tre này sẽ được chôn ngay trước sân, ở mỗi bông xòe ra sẽ cài lên đó một cái chén cơm nhỏ. Dưới gốc cây tre sẽ đặt những chóe rượu cần. Lễ vật được chuẩn bị là tùy theo điều kiện kinh tế của người dân trongbuôn làng mà già làng sẽ đứng ra làm chủ tế. Ở mỗi hộ, tùy vào điều kiện kinh tế mà gia chủ có thể giết gà, heo, vịt, trâu hoặc dê để làm lễ cúng hoặc tự gia chủ cúng, không mời Bà Bóng và Thầy Cúng.

Chủ nhà đang cúng lễ Thần lúa để mong cầu năm tới mùa màng tươi tốt

Lời khấn vái có tiết tấu và nhịp điệu, nội dung cụ thể và không được van lơn như lời khấn vái người Kinh vẫn dùng: “Ơ Thần Lúa! Lúa ở dưới nước, dưới bùn hãy về nhà ăn thịt gà, vịt với tôi. Đây là lần cuối tôi được thu mùa. Tôi lạy Thần Lúa, lạy Thần Đất đã ban cho tôi được mùa màng bội thu” hoặc “Năm nay tôi đã uống mừng lúa. Tôi cúng heo cho Thần Lúa để mong cho lúa ăn không hết. Tới năm sau làm nữa thì sẽ có nữa. Mong Thần Lúa đừng để tôi đói, tôi làm rẫy sẽ có cơm ăn. Tôi mời Thần Lúa về ăn con heo, uống rượu và ăn cơm nếp. Tôi mừng Thần Lúa. Tôi ăn cơm đến mùa tới. Sang năm tôi lại làm 3 lần mời Thần Lúa ăn. Trước tháng 4 tôi cúng con gà. Bắt đầu tháng 7 tôi cúng Thần con vịt. Tháng 11 tôi sẽ có thêm nhiều lúa, tôi cúng Thần Lúa con heo. Năm nay Thần Lúa hãy cho tôi ăn, tôi sẽ làm nữa để lại có cơm ăn…”

Người dân dân tộc Mạ nổi cồng chiêng và nhảy múa trong ngày lễ Yang Koi

Sau khi cúng xong, mọi người sẽ cùng chung vui dự tiệc. Đêm xuống họ cùng đốt lửa, hát ca, nhảy múa, các thanh niên thì tổ chức trò chơi… Nhạc cụ sẽ hòa nhịp theo các bài hát và điệu múa của bà con. Theo truyền thống, việc vui chơi của lễ sẽ kéo dài đến hết 3 ngày 3 đêm, có khi trong cả 1 tuần lễ. Nhưng ngày nay lễ chỉ diễn ra trong một ngày đêm. Dẫu quy mô, nghi thức này đã giản tiện hơn rất nhiều so với trước đây nhưng lễ cúng Yang Koi vẫn luôn được đồng bào Mạ tôn trọng trong đời sống tâm linh. Đây là lễ cúng mà người Mạ vẫn quan niệm rằng các vị thần này có liên quan trực tiếp đến mùa màng của dòng họ.

Các cô gái đồng bào Yang Koi đi lấy nước