Lễ Bó khoăn khoai tại Điện Biên

Con trâu có vị trí, ý nghĩa quan trọng đối với cuộc sống của người dân làm nông nghiệp. Là người dân làm nông nghiệp miền núi, tuy nhiên các cư dân Thái (Điện Biên) lại sinh sống chủ yếu tại các thung lũng gần sông, suối, có quan niệm “người Xá ăn theo lửa, người Thái ăn theo nước”,  chính vì vậy đã tạo cho người dân bản địa những thói quen và điều kiện để họ sản xuất ra giống lúa nước từ rất lâu đời. Câu tục ngữ “Làm nương ủ lá cây, làm ruộng phải thả nước ngập luống cày”, “Làm nông là phải lo gianh, làm ruộng là phải lo giống” thể hiện trình độ trồng trọ khá cao của dân tộc Thái trắng. Vì vậy để đảm bảo cho sức kéo cho ruộng, nương, thì con trâu đối với người Thái trắng lại có ý nghĩa rất quan trọng.

Thanh niên múa hát trong ngày hội

Lễ thường được người dân tổ chức như sau:

Trước ngày diễn ra lễ cúng, trâu thường được tắm rửa sạch sẽ, Lễ tạ ơn sẽ cử hành nghi thức hành với từng con, bắt đầu từ con trâu đầu đầu đàn, sau đó từng con sẽ lần lượt đi theo thứ tự từ con nhiều tuổi đến con ít tuổi. khi tạ ơn con nào thì sẽ kéo con trâu đó ra trước mâm cổ cúng rồi cầm sẹo mũi của nó và đọc bài cúng. 

Lễ vật trong lễ bó khoăn khoai gồm: muối được gói vào lá chuối sau đó đặt lên mâm của rải lá chuối, cỏ gianh hay cỏ lau. Lễ vật đã được bày sẵn trong mâm gồm có một con gà, một chai rượu, bốn chén rượu, bốn đôi đũa, hai cuộn dây thừng. Mâm lễ cúng sẽ được gia chủ bưng để ra sàn bên mâng hẩ, tức là sàn vốn được dùng để tổ chức công việc sinh hoạt hằng ngày của gia đình.

Gia chủ cúng trâu

Sau đó con trâu sẽ được chủ nhà dắt từ gầm sàn đến dưới gian mang hẩ, sau đó sẽ buộc lại bằng dây thừng. Gia chủ bắt đầu cúng, có nội dung rằng con trâu nuôi của gia đình mình, để mình để làm ruộng, cày nương cho nhà mình. Tuy có lúc mình bảo nó không nghe, và không làm theo đúng yêu cầu của mình, lúc đó tao tức giận lắm và đã đánh đập mày, nhưng tao biết linh hồn của mày sẽ không vui. Hôm nay, công việc đồng áng đã xong, vụ mùa bội thu nên tao có tí rượu, thịt, cỏ để mày ăn no và hãy xí xóa lỗi lầm cho tao vì có những lúc tao bực quá mà đánh mày.

Lời lẽ trong lời khấn rất giản dị và gắn liền với đời thường, ngôn ngữ mộc mạc như cách sống của người nông dân ở miền núi, công tội đều chỉ ra rất rõ ràng. Tất cả là mong muốn công việc được hoàn thành tốt, nhưng đồng thời cũng có ý nghĩa nhân văn rất sâu sắc, đề cao vai trò của của loài động vật này trong lao động.

Trâu của người Thái trắng ở Điện Biên sẽ được làm lễ cúng vả thả vào rừng sau khi thu hoạch mùa màng xong

Sau khi gia chủ cúng xong, trâu sẽ được cho ăn no cỏ rồi xát muối vào mồm trâu vì sau khi cử hành lễ bó khoăn khoai xong, gia chủ sẽ dắt trâu lên rừng để nó tự kiếm ăn, không phải chăm sóc nó trong lúc nông nhàn. Việc xát muối vào mồm của trâu là trâu nhớ đường mà trở về nhà, tránh việc đi lạc vào nhà người khác. Việc gia chủ chỉ cho ăn cỏ lau và cỏ gianh là vì khi vào rừng sẽ có rất nhiều loại cỏ độc nên khi chúng ăn hai loại cỏ này rồi sẽ nhớ và chỉ ăn hai loại cỏ này thôi.

Cuối cùng, gia chủ sẽ thắp nến sáp ong rồi gắn lên sừng của con trâu với ý nghĩa nến sẽ soi sáng đường đi cho trâu, trên đường đi trâu sẽ không gặp phải hổ dữ hay  vướng vào vực sâu. Điều này đã phản ánh nỗi sợ hãi ẩn chứa trong lòng người nông dân miền núi vì trước đây rừng thiêng, nước độc và các loài thú dữ cũng nhiều  không đếm xuể. Một điều khác nữa là so với việc cúng vía trâu ở nhiều nơi khác là con trâu sẽ được thả vào rừng vào ngày hôm sau, nhưng ở thị xã Mường Lay thì sau khi cúng xong gia chủ sẽ thả trâu vào rừng ngay để tự nó đi kiếm ăn. Một tuần ít nhất một lần gia chủ phải vào rừng để tìm trâu nhà mình...