Lễ hội Làng Vẽ tại Bắc Giang

Xã Nam Xương, tổng Thọ Xương, tỉnh Bắc Giang ngày xưa chính là Làng Vẽ ngày hôm nay. Làng Vẽ thuộc xã Xương Giang của thành phố Bắc Giang. Ở làng Vẽ hàng năm sẽ tổ chức hai hội lệ chính là Hội đình tổ chức vào ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch, và Hội chùa tổ chức vào ngày mồng 7 tháng Giêng âm lịch. Hai ngày này là ngày chính hội Làng Vẽ. Trước ngày hội một ngày và sau một ngày thì gọi là vào hội và giã hội, như thế mỗi hội sẽ có 3 ngày. Hội đình hay hội chùa cũng đều lấy đình Cả, chùa Vẽ để làm nơi trung tâm tổ chức hội.

Ngày hội chùa mồng 7 tháng Giêng âm lịch: người dân ở đây sẽ cho mở cửa chùa từ ngày mồng 6, trước sân chùa có dựng phướn và cắm cờ hội lớn, cờ thần. Các cụ bà ra chùa tụng kinh, để lễ phật và đón tiếp khách thập phương đến tham dự. Ngày mồng 7 trong chùa, và cả bên đình Cả người đến tham quan dâng hương thường đông như nêm. Các già làm cơm ở nhà chùa, chủ yếu đều là sôi oản lễ phật. Tiếng tụng kinh và gõ mõ xen kẻ với tiếng chuông vang lên trong khắp khu chùa. Ở làng Vẽ các vãi sẽ đón tiếp nhau bằng lối hát kể hạnh. Lối hát này có một số bài mời khách, mời nước, mời trầu, hỏi thăm, ca ngợi và tiễn nhau về…tuỳ theo hoàn cảnh để đối đáp. Lối hát này ai ai cũng thuộc, ai biết hát thì tham gia đều rất vui vẻ.

Chùa Vẽ - Bắc Giang

Hội chùa, dân làng sẽ cho mở hội. Cây đu dựng ngay trước đình, chùa từ trước Tết, để qua tháng Giêng, hết hội chùa mới hạ xuống . Hội còn có các tiết mục hát trò, hát chèo. Ở các khoảng đất trống nằm bên cạnh đình chùa, sẽ tổ chức các trò như chạy hoá trang, múa nón, múa xin tiền, đạp niêu, múa kiếm, cướp cờ….

Hội đình làng Vẽ thường tổ chức vào ngày 10 tháng 3 âm lịch. Trước ngày hội, người dân sẽ cho rước cầu hậu cung để lên hương án thờ cầu, chuẩn bị cho ngày hội. Lại họp các giáp để chọn quan viên vào các ban tế và các đô tuỳ để rước kiệu thánh ở đình Cả. Tối ngày mồng 8 sẽ thực hiện tế lễ và hát nhà tơ ở khu đình Cả. Hát nhà tơ thường là mời các nơi về biểu diễn góp vui; dân làng, các cụ không mấy khi cầm chầu như các nơi khác, nhưng cũng không vì thế mà được phép phạm uý.

Trò chơi Đu trong ngày hội làng Vẽ

Sáng ngày mồng 10 tháng 3, các giáp sẽ tổ chức nghi lễ rước kiệu từ các đình lên khu đình Cả, hội họp tề tựu tại đây để phù giá cho kiệu thánh đình Cả. Cả làng thờ 6 vị thành hoàng, nhưng trong hội chỉ hành rước 5 kiệu. Trong đó, giáp bắc rước 2 kiệu: một kiệu của Quốc Công và một kiệu của thánh Tứ Vệ, giáp tây sẽ rước kiệu thánh Anh Dũng, giáp nam sẽ rước kiệu thánh Quảng Hưng. Các đô tuỳ 3 giáp đều được chọn kiểu rước kiệu thánh đình Cả. Rước thánh đình Cả thì chỉ rước có một thánh; còn một thánh để ngự tại đình. Đoàn rước 5 kiệu được tiến hành rất uy nghi, long trọng và rất náo nhiệt. Các vị thành hoàng tuần du địa vực chỉ là để tượng trưng, chính vì vậy các kiệu thường chỉ rước nồi hương và sắc.

Đường rước ngày 10 tháng 3 ở làng Vẽ sẽ bắt đầu từ khu đình Cả, mỗi đoàn đi cách nhau khoảng 20m - 30 m, đi về phía Bắc tới đình Hậu, sau đó sẽ đi về phía tây để đến đình Kẹm, từ đình Kẹm tiếp tục đi về phía Nam, nơi có đình Diệc, khi qua đình Diệc se quay trở về đình Cả, dừng kiệu tại đây để tổ chức tế lễ. Tới chiều, dân làng tổ chức tế lễ xong thì sẽ ho rước hoàn cung. ở đình hàng giáp, các giáp sẽ tổ chức tế lễ thờ thần bằng nghi thức của chính giáp mình.

Lễ rước kiệu

Trong hội làng Vẽ có tục cướp cầu thần, tục này đã có từ lâu đời. Cầu được thờ ở trong đình là một quả cầu lớn, bằng gỗ, có đường kính từ 40 - 50 cm, sơn màu đỏ. Sau khi tế lễ xong thì sẽ tổ chức cuộc thi cướp cầu. Sân cầu ngay phía trước đình làng, chia làm hai đội, cuối sân hai bên sẽ vẽ một vạch chuẩn, giữa sân người dân trải sẵn một chiếc chiếu hoa, giữa có ghi chữ "thọ". Tham gia cướp cầu thần là những giai đinh hàng giáp được chia thanh hai bên, bên Đông và bên Đoài. Cai đám sẽ bưng quả cầu ra đặt ngay ở giữa chiếu, trên chữ thọ. Khi bắt đầu cuộc chơi, cai đám sẽ hô lớn: Cầu cho một năm mùa màng tươi tốt, dân khang vật thịnh. Rồi phất cờ chéo để ra lệnh bắt đầu trận đấu. Hai bên liền lập tức xô vào nhau để giành quả cầu đang đặt ở chiếc chiếu rồi tranh cầu, đẩy cầu bằng tay về phía vạch giới hạn của sân đối phương, nếu sân bên nào bị cầu chạm vạch thì bên đó thua cuộc, cứ như thế hết trận này đến trận khác. Mỗi trận, mỗi bên sẽ có 10 giai đinh khoẻ đóng khố cởi trần để tham gia. Giai đinh các giáp tham gia trận đấu nếu thắng thì cho rằng năm đó anh ta sẽ làm ăn khấm khá, mùa màng thì bội thu.

Trò cướp cờ sẽ tổ chức sau khi trò cướp cầu kết thúc. Cờ được cắm ngay giữa sân, mỗi bên sẽ có 10 người, có một ông tổng cờ đứng chỉ huy. Khi tổng cờ ra hiệu lệnh bắt đầu thì hai bên sẽ lao vào cướp cờ. Người cướp được cờ chạy về phía mình, phía bên kia đuổi theo. Bên cướp được cờ phải cản người của đối phương để bảo vệ người cầm cờ, nếu bị người bên kia đuổi kịp và đập tay vào người thì cuộc cướp cờ sẽ bắt đầu lại từ đầu. Cứ như thế, từ hiệp đến hiệp khác, trò chơi này đã rèn luyện sự tinh nhanh và sức khoẻ dẻo dai cho mỗi thành viên.

Hội ở làng Vẽ diễn ra cùng ngày với hội làng Thành. Hai làng này cùng nằm trên một vùng đất bên phía Tây Bắc của thành Xương Giang xưa, bởi thế lễ hội của hai làng này được mở ra luôn có khí thế mạnh, tiếng vang lớn thu hút đông người đến xem.