Lễ hội Y Sơn tại Bắc Giang

Hội đền chùa Y Sơn ( còn được gọi là IA ) thường diễn ra vào ngày tết Thượng Nguyên ( tức 15 tháng Giêng âm lịch ) tại xã Hoà Sơn, huyện Hiệp Hoà, tỉnh Bắc Giang. Đây là một lễ hội cổ truyền đã có từ lâu đời. Đền Ý Sơn thờ đức thánh Hùng Linh - người đã có công lao giúp vua Hùng đánh tan giặc Ân, mang lại sự bình yên cho dân tộc. Theo tục lệ, cứ 3 năm chùa sẽ mở một hội to một lần theo đúng nghi lễ cổ truyền ( trong 3 ngày: 15, 16, 17 tháng giêng ) còn các năm khác thường chỉ tổ chức hội lệ chỉ trong 1 ngày.

Lễ hội Y Sơn tại Bắc Giang

Nghi lễ trong 3 thường ngày được sắp đặt rất chặt chẽ:

- Ngày 15: tất cả các giáp sẽ rước kiệu, chiêng trống, cờ quạt, tập trung về đền - nơi đang thờ thánh Hung Linh Công. Sau khi làm lễ tại đền xong, tất cả sẽ rước sang chùa bằng hai cỗ ngựa thần bằng gỗ (một bạch, một hồng được  đặt trên giá gỗ có bánh xe. Lễ rước ngựa thần là tiết mục mở đầu cho một ngày hội rất đông vui. Khách trẩy hội thường đi thành đoàn theo rước kiệu tiếp nối dài từ đền sang đến chùa, đi qua núi Yên Ngựa. Khi đoàn rước đến chùa, ngựa thần sẽ được đặt vào vị trí nơi có bệ đứng trang nghiêm, sau đó rước nồi hương xuống nhà hội và đưa chuối dò vào chùa để tiến hành làm lễ. Cây chuối được chọn theo tiêu chuẩn đã đề ra, để cắm những cây dò. Đó là một thanh tre loại bánh tẻ, dài hai gióng và được vót sao cho chụm lại ở một đầu như hình bông hoa ( tương tự cây dò ở đền Sóc Sơn nhưng không nhuộm đỏ ). Bên bông hoa dò sẽ có một ré lúa sai bông mẩy hạt. Mỗi giáp sẽ làm 10 cây dò giống như vậy. Sáu mươi cây dò ( tức 6 giáp ) được cắm vào thân của cây chuối rồi rước vào chùa được gọi là rước dò. Bông hoa dò và ré lúa là thể hiện cho lòng thành cầu trì khấn phật cho mưa thuận gió hoà, cho mùa màng cây trái, tươi tốt và đơm hoa kết quả. Khi tế lễ kết thúc, những bông hoa dò này sẽ được phân phát về các giáp để biếu cho các cụ thất - bát - cửu thập niên trong làng. Tiếp sau sẽ là lễ: “ cuốn cờ đập đất ”. Tất cả các quan viên và trai đồ của các giáp sẽ mang theo chiêng trống,  cờ quạt, mặc áo, quấn khăn, gon quần theo một nghi thức truyền thống, tiến đến một khoảng đất rộng khoảng gần một mẫu ( đã được chuẩn bị sẵn ) được điều khiểnbởi một ông quan viên, theo hiệu trống. Đoàn quân tiếp đuôi nhau đi theo hình vành chảo, cuốn thành 3 vòng. Vừa đi vừa đánh chiêng trống rầm rộ. Sau khi kéo thành hàng dài rồi sẽ gấp lại cắt thành chữ tâm và đứng thành ba hàng, cờ trống dàn đều. Theo tiếng trống và tiếng hô hiệu lệnh của quan viên điều khiển, đoàn quân sẽ thực hiện những động tác như: đứng nghiêm, ngồi xuống, vác cờ lên, hạ cờ xuống, quay trái,  quay phải…có đến hàng chục động tác ăn nhịp với hồi trống. Tiếp theo sẽ đến lễ  “kéo chữ ” hay xếp chữ. ở đây người dân thường xếp các chữ: tâm, nhân, đức bằng chữ Hán.

- Ngày 16: tướng, quản tượng lên voi, xe đi vào chùa lễ Phật. Trên bành 5 cỗ voi sẽ có 5 người đàn ông quản tượng và kèm theo 5 nữ tướng. Cách lễ là lễ rún ( như đã kể trên ). Tiếp theo lại diễn lễ sẽ “cuốn cờ đập đất ” và “ kéo chữ ”.

Tháng Giêng về Bắc Giang tham dự hội Y Sơn

- Ngày 17:  là ngày đông vui nhất, náo nhiệt nhất, cũng là ngày kết thúc hội. Sáng sớm ngày ôm ấy, tất cả tướng và quản, tất cả đều lên voi, ngựa. Trước khi vào chùa để làm lễ, năm quản tượng và năm nữ tướng đều phải trải qua 3 vòng khám. Đây là giờ phút trang nghiêm nhất, đòi hỏi các 5 tướng và 5 quản phải thể hiện thần sắc đúng “ sắc vụ tinh hoa, y mạo đoan nghiêm”. Đoàn khám tướng, quản có sáu kiệu, đi ba vòng qua hàng voi ngựa của các giáp. Khi kiệu rước và ngựa thần đi qua hàng của các tướng và quản, thì mắt phải nhìn thẳng không được chớp. Nét mặt hơi tươi cười, ngồi tư thế thẳng đường bệ. Việc khám do giáp thường được tiến hành một cách nghiêm túc và chính xác nhất. Sau khi 3 vòng khám kết thúc, tướng và quản nào đủ tiêu chuẩn thì sẽ được thưởng, khiếm khuyết thì bị phạt. Nghi thức lễ là lễ rún. Đây là buổi lễ tổ chức long trọng nhất, vui nhất. Khi nhìn các nam quản tượng  và nữ tướng trong bộ trang phục lễ hội truyền thống với tư thế lễ rún mới thấy nhân dân ở đây đã phải kỳ công tập luyện như thế nào, những thao tác thường nhịp nhàng, uyển chuyển, nhưng cũng rất cung kính và đẹp mắt.

Ngoài những cuộc tế lễ, dẫn rước được tổ chức theo nghi thức cổ truyền ra, hội còn tổ chức thêm nhiều trò chơi dân gian như bịt mắt bắt dê (con dê thật ), đánh đu, nhảy phỗng, diễn tuồng, cờ người, hát chèo và các trò chơi khác.