Hội Đả cầu Lương Phong tại Bắc Giang

Đình Câu là một ngôi đình có quy khá mô lớn, nằm ở trên đỉnh của đồi Đình, ở giữa làng Chớp. Ngôi đình này đã được xây dựng vào thời Lê Trung Hưng ( thế kỷ XIII ) do sự gia đình viên quan thời Lê có tước quận công là Trần Đình Ngọc cùng sự góp sức của bà con làng xã. Trong đình thờ vị thành hoàng làng.

Lễ rước kiệu

Chuẩn bị vào ngày hội , dân xã sẽ cho người của giáp Đông và Đoài dọn dẹp sạch sẽ bãi hội, bốc cầu, định chỗ đả cầu, cắm cờ dựng phướn, làm sới vật….Cai đám cùng các vị Câu đương được bầu ra để lo công việc cho dân. Các vị này trong ngày mồng 6 tháng Giêng đều phải đem lễ vật xôi, gà ra đình để tế lễ để rước cầu lớn, cầu bé về đặt thờ dưới nồi hương ở đình để chuẩn bị cho hội.

Hội đình Câu được du khách khắp nơi biết đến bởi trong lễ hội này có tổ chức rước sách, đả cầu, bốc cầu, cũng chính vì thế mà người ta đặt tên cho hội này là hội đả cầu.

Vào ngày mồng 8 tháng giêng, dân làng sẽ cho đóng kiệu ở đình, sau đó tổ chức các tổ vào hội.

Sáng ngày mồng 9, dân làng tổ chức lễ rước sắc từ nghè về đình. Ở Lương Phong xưa có tục lệ: Mỗi năm giáo sắc cho từng thôn, từng xóm được lưu giữ ở nghè thôn, mỗi thôn sẽ giữ một năm: khi thôn đăng cai tổ chức lễ rước sắc lên đình thì các thôn khác cũng sẽ tham gia. Sau đó dân làng lại trở về nhà thờ họ Trần tại thôn Chấp rước nồi hương thờ quận công Trần Đình Ngọc lên đình thờ. Lễ rước này cũng có kiệu và các đồ nghi trượng long trọng như lễ rước sắc. Nồi hương này được đặt ở bên phải của đình, sau đó người dân trong thôn tổ chức tế lễ, chèo hát rất nghiêm trang, nhưng cũng rất vui vẻ. Trong ngày này họ Trần sẽ cử ra người đại diện để lên đình cùng với cụ từ và ban tổ chức để trông nom việc đèn hương và tế lễ. Những thành viên khác trong dòng họ cũng tham gia hội như những người trong làng xã.  Sáng hôm sau, ngày mồng 10 tháng giêng dân làng sẽ tổ chức thi bốc cầu.

Cúng phết

Cầu bốc là loại cầu nhỏ được làm bằng gỗ, có đường kính ước chừng 40 cm khi chơi cầu sẽ chia làm hai phe bên Đông và bên Đoài. Cai đám bưng cầu tiến ra giữa sân để gieo cầu, trước khi gieo cầu ông sẽ tuyên bố lý do và cầu cho một năm mùa màng tươi tốt. Quả cầu khi được gieo xuống khỏi tay cai đám thì trai đinh hai bên sẽ xông vào tranh cầu đem cầu về lỗ cầu bên kia để bỏ, nếu bỏ được thì là phe thắng. Chơi bốc cầu chỉ dùng tay để tranh cầu chứ không được dùng dụng cụ.

Đả cầu còn được gọi là cầu phết, hay đánh phết. Cầu phết có kích thước to hơn cầu bốc, cầu cũng được làm bằng gỗ, có đường kính ước chừng 60 cm. Khi ông đám gieo cầu, chia hai bên mỗi người có một cái phết được làm bằng tre để đá cầu. Phết cầu là dùng chiếc cù nèo để khèo cầu. Đầu của cù nèo là đoạn củ tre cong để đẩy, khèo cầu về đến hết sân đối phương, nếu đẩy được đến hết sân thì sẽ thắng cuộc.

Bắt đầu tung phết và phổ biến luật chơi

Có ba người chỉ huy cuộc chơi, chỉ huy chính là người cầm cờ sai, một người cầm cồng và người còn lại cầm lệnh; hai người cầm cồng và cầm lệnh chỉ được đứng bên ngoài để gõ động viên, thôi thúc cuộc chơi.

Sau khi cuộc đả cầu kết thúc thì cũng là lúc hội vật bắt đầu. Sới vật mở ra đều có giải, ai tham gia đều có giải. Luật chơi ở đây là qua vật lèo rồi mới đến vật giải. Đô nào “ túc ki địa”  hay “ lấm lưng trắng bụng” sẽ là người thua.

Xong hội vật lại đến tế lễ, rồi hạ lễ để kết thúc ngày hội. Bánh dày của 8 giáp được hạ xuống để chấm điểm lấy giải. Cỗ nào nhất thì người dân xã sẽ mang biếu nhà thờ họ Trần. Cụ nào cao tuổi nhất làng sẽ được biếu một miếng bánh dầy. Các cụ khác cùng tham gia hội thì ngả cỗ ra ăn và được mang phần về chia phần cho con cháu. Cỗ bánh dày to nhất giành được giải nhất làng sẽ được thưởng bằng trầu cau.

Cỗ dân lang mang về nhà thờ họ Trần thì sẽ được chia cho con cháu trong dòng họ. Phần còn lại thì nhà ông trưởng họ sẽ được hưởng cả.

Xã Lương Phong ngày nay gồm 3 xã cũ là xã Thiện Mĩ, Lương Phong và Sơn Quả. Tuy đã hợp ba xã cũ thành một xã mới thế nhưng các nơi cứ gọi chung cho cả ba xã này là vùng Gió- Lương Phong. Đây cũng là một vùng đất đẹp và có nhiều phong tục cổ truyền đẹp.