Hội đình Thái Đào tại Bắc Giang

Thái Đào, trước đây là một xã của tổng Thái Đào, của huyện Phượng Nhãn, phủ Lạng Giang gồm có 5 thôn: Ghép, Chùa, Gia,Then, Mỹ. Hiện nay,Thái Đào thuộc huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. Hội của xã Thái Đào thường diễn ra từ ngày mồng 9 đến ngày mồng 10 tháng Giêng âm lịch hàng năm. Đây là những ngày hội chính, cũng là ngày hội xuân. Trong năm, Thái Đào còn có hai sự lệ nữa, một sự lệ vào ngày 15 tháng 5 còn được gọi là ngày Giỗ Thánh, sự lệ nữa là vào ngày ngày 23 tháng chạp âm lịch, còn được gọi là ngày “ cắt keo”.

Hội xuân của Thái Đào thường được tổ chức tại khu đình, đền, chùa Thái Đào. Chùa Thái Đào ngày xưa là một ngôi chùa lớn tên là Long Quang Tự ( chùa Long Quang ).Xã Thái Đào xưa kia có 5 thôn, được chia thành 5 giáp gọi là giáp Nam, giáp Đông, giáp Tây, giáp Bắc và giáp Ghép. Các giáp này có các họ: Lê,  Nguyễn, Hà…trong đó họ Hà là họ to nhất. Giáp Ghép chung đình với các giáp khác nhưng lại có ngôi chùa chùa riêng.

Lễ rước kiệu

Theo lệ hàng năm, cứ vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch năm trước, người dân xã Thái Đào sẽ làm lễ cỗ xôi, con gà, trầu, cau, hoa, quả, rượu, nước để lên đình dâng lên làm lễ “ cắt keo” để xin chủ tế. Lễ “ cắt keo” sẽ do 5 thôn làm, lần lượt từng thôn lên làm lễ. Qua tết âm lịch, dân xã đã cho chuẩn bị vào ngày hội từ ngày mồng 6 tháng giêng. Trong ngày này, bãi hội trước đình được bố trí định vài điểm tổ chức trò chơi như: cờ người, vật, đu, cướp cầu, cờ tướng…Đồng thời chủ tế sẽ cùng bà con trong làng lên đình dâng lễ xin đài cho rước kiệu, về đóng kiệu để thờ tại thôn của mình, đến ngày mồng 9 tháng Giêng sẽ rước lên. Giáp nào đương cai tổ chức lễ rước kiệu thánh cùng các đồ nghi trượng… từ thôn của mình lên đình, chùa. Từ đây các quan viên và các giáp khác sẽ cùng hợp lại với giáp cai rước kiệu lên thôn Ghép để lên giếng Chằm La lấy nước cho vào chéo sư để đem về thờ ở đình. 

Biểu diễn múa hội trong Lễ hội Đình Thái Đào

Đình Thái Đào tọa lạc ngay trên trục đường cổ nên khi rước thu hút được người thập phương đến xem rất đông. Kết thúc lễ rước kiệu, kiệu sẽ được đóng tại sân đình. Dân làng sẽ tổ chức tế lễ tại thánh cung. Việc tế lễ thường do chủ tế và các viên bồi tế thực hiện. Trong ngày này, sẽ tổ chức lệ thi cỗ. Cỗ thi do các hộ gia đình làm, sau đó đem lên lễ đình để dự thi. Các quan viên tổ chức sẽ là người chấm cỗ. Cỗ thi ở hội Thái Đào gôm các món: Xôi, giò, thịt, chả, măng, bánh chưng, bánh dày, miến,bánh dợm, bánh gai, chè lam, bánh xu xuê, chè con ong, chè đường…tất cả các món này sẽ được sắp đặt lên một chiếc mâm đồng, 2, 3 tầng sao cho thật đẹp, thật ngon thì mới được chấm điểm cao và giành được giải giải. Cỗ ngon, giải nhất sẽ để mâm trên mời các cụ thượng xơi, còn các mâm cỗ khác dù được giải hay không thì cũng đều được bày lễ nhà thánh tại Đình cho sang trọng. Tế lễ xong thì làng sẽ ngả cỗ để mọi người cùng thụ lộc thánh. Mỗi cỗ đóng 4 người ngồi một mâm tại sân đình. Các cụ từ 100 tuổi trở lên sẽ được mỗi người một cỗ. Nếu không thụ hết thì được mang phần về cho con cháu ở nhà.

Cuộc thi cướp cầu trong Lễ hội Đình Thái Đào

Sau cuộc tế, buổi chiều ngày mồng 9 tháng Giêng, quan chủ tế sẽ làm lễ cầu ở đình. Quả cầu làm bằng gỗ to, có đường kính ước chừng 50 - 60 cm. Ngày thường quả cầu này được cất trong hậu cung, đến ngày mồng 6 tháng Giêng thì mang ra dán giấy đỏ kín quả cầu rồi đặt lên bàn thờ ở đình. Sau khi tế cầu kết thúc, sẽ xin cho dân mở hội thi cướp cầu. Ông chủ tế sẽ bưng quả cầu ra bãi hội ngay trước sân đình. Trai của các giáp được chia làm hai phe, mỗi phe sẽ đứng ở một bên sân. Cuối sân sẽ có lỗ đất lớn để khi cướp thì quả cầu sẽ vào gôn nhau, bên nào bị đối phương bỏ cầu vào gôn là thua. Ông chủ tế đội một chiếc mũ phốc đầu, mặc áo thụng và tay cầm quả cầu lên rồi nói rằng:

“ Bớ các trai làng, đầu xuân năm mới, dân làng mở hội gieo cầu mong cho lúa tốt khoai to, cho vụ mùa năng suất, nào các trai hãy vào cướp cầu”.

Nói xong ông chủ tế liền gieo quả cầu xuống đất, trai hai Giáp sẽ xô nhau vào tranh cầu. Quả cầu cứ chuyển từ tay người này sang tay người kia chỉ trong trong chớp mắt. Trống thúc tùng tùng có lúc nhanh lúc chậm. Tiếng chiêng, tiếng cồng cũng hoà theo, cho đến khi có một bên thắng cuộc, nhưng thường là sẽ hoà.

Sau cuộc cướp cầu, dân làng sẽ mở hội vật, hát trò, chọi gà. Hội thường kéo dài cho đến hết ngày mồng 10 tháng giêng thì giã hội.