Lễ Rước Hến tại Thừa Thiên Huế

Phường Vỹ Dạ nơi diễn ra lễ Rước Hến

Lễ rước hến là 1 tục lệ của làng Cồn Soi - phường Giang Hến (thuộc xã Phú Xuân cũ) ngày nay thuộc phường Vĩ Dạ, thành phố Huế. Cứ 3 năm một lần làm lễ lớn và kéo dài từ 2 đến 3 ngày, ngày chính của lễ là ngày 24 tháng 6 âm lịch. Năm thường thì chỉ làm tiền lễ (nghĩa là chỉ đi rước) và cây Phan giữa sông sẽ nhỏ hơn, không có điểm hội đồng giống như đại lễ.

Tương truyền, Niên hiệu Thành Thái thứ 4 (Nhâm Thìn 1892) tại phường Giang Hến có bà Trần Thị Thẹp đi "tròng" (thuyền nhỏ) ra dũi hến ở tại vùng sông trước đình Hương Cần (huyện Hương Trà), đã bị hương lý xã kéo ra bắt và đưa "tròng" của bà Thẹp lên bờ đòi chịu nộp thuế phạt, với lý do "Hến về làng, thành hoàng về miếu". Dân phường Giang Hến hay tin, đã làm đơn kéo nhau đi kiện và được châu phê: "Thượng từ nguyên đầu, hạ chí hải khẩu" (Có nghĩa là: Từ đầu nguồn đến cuối sông biển, ao hồ chịu thuế, sông nước được dùng).

Được thắng kiện, phường Giang Hến đã kết long đình trên thuyền, trang trí cờ lọng đi rước và châu phê xã Hương Cần phải thả bà Thẹp, đưa "tròng" của bà Thẹp xuống nước, dân phường Giang Hến rước về tận đình phường để làm lễ tạ. Dân phường cho rằng: sở dĩ làng được kiện là nhờ thần sông đã phù hộ, cho nên dân làng đã lấy ngày này làm ngày lễ tế hàng năm.

Lễ Rước Hến tại Thừa Thiên Huế

Tiến trình lễ hội được bắt đầu bằng việc kết thuyền trang trí long trọng, có án thờ giữa thuyền ở đầu cồn Hến (ở ngã ba sông Hương). Ở giữa sông thì cắm cây đại phan, gọi là "Hội đồng thần kỳ" do các bô lão túc trực.

Một đoàn thuyền khác, mỗi thuyền đều được trang trí cờ lọng, án thờ kết hoa, có trống, có chiêng, phường nhạc bát âm, xuất phát từ "Hội đồng thần kỳ" trung tâm, toả đi 2 hướng thượng nguyên và hạ nguyên được gọi là cung nghinh thần kỳ sông nước các nơi.

Khi đến mỗi địa điểm, chọn một nơi có điều kiện, bày hương hoa, quả phẩm, gạo muối để làm lễ nghinh rước và đủ 3 tuần rượu rồi cung nghinh về điểm xuất phát. Sau đó lên bờ và trở về nhà thờ họ Nguyễn (nhà thờ chung 12 họ khai canh ở xã Phú Xuân) để làm lễ rước thần khai canh cùng về đình hiệp tế.

Tất cả những người tham dự hội lễ toàn là nam giới, gồm có các vị bô lão, trung niên và lớp thanh niên. Đám rước thần sông nước gồm có một số người mặc áo dài đen và thắt lưng bằng vải màu đỏ gánh án thờ chính ở điểm hội đồng. Phía trước cũng có một số người mặc áo dài đen, thắt lưng vải màu đỏ, cầm chèo thuyền phân làm hai hàng, vừa đi vừa làm động tác chèo thuyền và cất giọng hò mái đẩy, có kèn trống, giàn nhạc phụ hoạ thì gọi là chèo cạn.

Đoạn cuối là những chức sắc trong phường cùng với dân làng, ăn mặc y phục cổ truyền và đi theo đám rước để hầu thần. Trước khi đám rước đi vào đình còn phải ghé vào nhà thờ họ Nguyễn để làm lễ rước thần về hợp tế. Thần khai canh phường Giang Hến là ông Huỳnh Tương, nguyên quán là người làng Diên Đại, huyện Phú Vang, tới Cồn Hến để lập nghiệp bằng nghề dũi hến. Khi vua Gia Long lên ngôi, vùng Cồn Hến được lấy tên là phường Giang Hến thuộc xã Phú Xuân.

Cồn Hến Phường Vỹ Dạ

Lễ tục do vậy mang 1 ý nghĩa cao đẹp của tập thể, những con người sống trên sông nước tại một vùng sông nổi tiếng ở Thừa Thiên Huế: Cồn Hến, nơi đặc biệt sản xuất ra những loại hến nhỏ và ngon ngọt để làm nên món cơm hến độc đáo và ngon lành của xứ Huế./.