Lễ hội “Bung Lổ” của người Dao Họ tại Yên Bái

Lễ hội “Bung Lổ” của người Dao Họ 

Dân tộc Dao từ thời xa xưa sống chủ yếu dựa vào ruộng, nương, tự cung tự cấp với những phương thức canh tác cổ truyền dựa vào tự nhiên là chính. Trước đây, thời tiết  thường hạn hán kéo dài, mùa màng thất thu khoảng từ 3 năm  đến 5 năm, người Dao Họ trong xã lại họp nhau lại để tổ chức Lễ hội “Bung Lổ”. Họ cầu xin trời đất, Ngọc Hoàng, Thiên Lôi và các đấng thần linh, tổ tiên, ông bà phù hộ cho dân làng có một năm mới làm ăn thuận lợi, mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, gà lợn đầy sân, thóc lợn đầy nhà. Lễ hội Cầu mưa - “Bung Lổ” có quy mô toàn xã, do đó việc tổ chức lễ hội sẽ được bàn bạc và thống nhất trong toàn xã.

Sau khi việc tổ chức lễ hội được thống nhất, dân làng sẽ quyết định chọn và tổ chức lễ hội tại một gia đình trong xã. Gia đình được chọn để tổ chức lễ hội phải là gia đình có uy tín trong làng và trong nhà cũng có người làm “thầy múa” hoặc "thầy đạo". Chủ nhà phải là một người am hiểu về lễ hội và có kinh nghiệm trong việc tổ chức lễ hội. Thông thường thì lễ hội “Bung Lổ” sẽ được tổ chức khoảng từ ngày mùng 5 đến ngày 15 tháng 5 Âm lịch. Khác với những lễ hội khác, thì lễ hội này, thầy múa là người giữ vai trò chủ đạo trong tiến trình của lễ hội.

Trong lễ hội, những lễ vật và dụng cụ liên quan đến nghi lễ như: gà, lợn, gạo, rượu, hương, giấy bản màu… sẽ được chủ nhà lo liệu. Lễ vật cần thiết đặt trên bàn thờ chỉ là một mâm cúng đơn giản, các lễ vật sẽ chỉ mang tính tượng trưng và ý tưởng. Ngoài ra còn phải sử dụng thêm một số dụng cụ khác như: mâm cúng, lán cúng “Màn giù”, mặt nạ, thanh la, cờ đuôi rồng, đao, kiếm gỗ…

Người Dao Họ thực hiện nghi thức cúng Ngọc Hoàng

Vào khoảng giờ Thìn ngày thứ nhất của lễ hội “Bung Lổ”, thầy Tam nguyên cùng với đồ đệ đánh chiêng, gõ trống múa nghi lễ và tiến vào ngõ chủ nhà làm lễ. Đi đầu phải là một thầy Tam nguyên mặc áo đỏ, tay cầm đao gỗ; còn một thầy phụ thì mặc áo vàng, tay cầm kiếm gỗ vừa đi vừa múa theo điệu mở đường.

Tiếp theo sẽ là hai người múa “vạn pù” tay cầm dải vải có tua múa theo điệu “trừ tà”. Người đeo mặt nạ phải là ông “sán cô” tượng trưng cho người khai thiên lập địa và múa các điệu múa mang tính chất vui hoặc mang tính phồn thực làm động tác giao lưu với đất trời. Đi giữa sẽ là một thầy cầm sách và kiếm phép, cái lanh, “lệnh bài”, theo sau thì là một vài học trò. Đến gần khu vực lán cúng, ông thầy làm lễ xua đuổi tà ma lấy lán để làm lễ cầu mưa. Tiếp theo sẽ là màn cúng “Thào Phanh” (cúng, múa  mời tổ tiên). Màn cúng này được tiến hành ở trong nhà và ở ngay gian chính giữa có đặt bàn thờ.

Mâm cúng rất đơn giản, chỉ có mấy thẻ hương, nước chè và chén. Toàn bộ sớ được thầy viết trong vòng 6 ngày sẽ được để lên trên bàn thờ trong suốt quá trình diễn ra nghi lễ. Nội dung của màn cúng là để báo với thần công, thổ địa, tam nguyên, tam thanh hôm nay gia chủ làm lễ tiến hành lễ hội cầu mưa. Mỗi đoạn cúng dài khoảng 2 tiếng rồi chuyển sang múa.

Đến cuối của màn cúng là giai đoạn thăng hoa và hóa phép của ông thầy cúng, biến hóa ngọn nến trong mâm cúng thành những viên ngọc có các màu trắng, đỏ, xanh khác nhau và tặng cho gia chủ. Những viên ngọc này chỉ là một hình ảnh tượng trưng, được những người tham gia trong lễ hội tưởng tượng ra. Gia đình nào tổ chức lễ hội cầu mưa mà ông thầy hóa phép thành ngọc và được tặng viên ngọc đó thì vào năm đó không chỉ riêng gia đình này mà ngay cả dân làng cũng sẽ được phù hộ làm ăn phát đạt, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt bội thu.

Đến màn cúng thứ 3 là màn cúng vào lán (Pẹa Tàn). Khi bắt đầu vào màn cúng này, cả ông thầy đạo và ông thầy múa cùng làm thủ tục cúng tế. Nội dung của bài cúng vẫn là báo cáo và mời thần linh, tổ tiên về tham dự lễ cầu mưa và công nhận, phù hộ cho con cháu mùa màng tươi tốt, mưa thuận gió hòa, nhà nhà no ấm hạnh phúc. Vào ban đêm thì diễn ra màn múa cao trào nhất của lễ hội Cầu mưa. Các thầy dùng gậy, đao, kiếm để múa, mặt nạ sẽ không được dùng múa trong màn này. Màn này cũng có một điệu múa gà độc đáo. Gà được dùng ở đây là gà thật  dùng để múa và dâng lễ.

Mỗi vị thần tới dự sẽ đều được dâng cúng lễ một con gà. Những con gà này đều do các ông thầy cầm múa. Các thầy phụ lễ sẽ cầm gà múa khắp lán thờ nhằm nhặt hết xấu xa. Đội hình múa sẽ múa theo hình vòng tròn, mỗi vòng múa sẽ có động tác khác nhau như múa dứ mổ, múa cầm gà ngang lưng, múa để gà trên đầu gối nhảy lò cò, múa dâng gà lên cao, mỗi động tác múa phải múa ba vòng. Kết thúc điệu múa gà là điệu trống đổ hồi chín tiếng, tượng trưng gà vỗ cánh bay xa, bay cao, mang những cái xấu xa đổ ra sông, ra biển.

Màn cúng mang ý nghĩa quan trọng nhất trong lễ hội là màn cúng lấy dòng làm nước, màn cúng này đánh dấu sự thành công của lễ hội. Khi hai ông thầy ngồi trên đài, thì ở phía dưới bà con dân bản sẽ lấy cây, cỏ đốt thành ngọn lửa. Hành động này có ngụ ý hăm dọa, nếu không lấy được con dòng về làm nước thì sẽ tiếp tục đốt lửa thiêu cháy con dòng.

Màn này diễn ra trong vòng hai tiếng, thường thì sau khoảng thời gian đó trời sẽ có mưa thật. Nhưng nếu đợi mãi trời không mưa thì họ sẽ làm một dòng nước giả tưới đều khắp giống như có mưa tới thật. Khi có mưa, tất cả mọi người sẽ cùng hô thật to “Có mưa rồi”. Như vậy có nghĩa là Ngọc Hoàng đã nghe thấy lời cầu khấn của thần dân ở dưới hạ giới, sai thiên lôi tạo mưa để cứu giúp cho người dân bản. Biết ơn Ngọc Hoàng, thần linh, tổ tiên phù hộ cho mưa xuống, gia chủ sẽ mổ lợn, mổ gà để làm lễ vật tạ ơn. Một con lợn được mổ ra sẽ chia làm nhiều phần, làm lễ cúng, khấn dâng lễ vật để tạ ơn đến từng vị.

Lễ hội "Bung Lổ" của người Dao Họ

Lễ hội “Bung Lổ” là lễ hội Cầu mưa đặc sắc của người Dao Họ xã Đông An (Văn Yên) lễ hội này cần được bảo tồn và gìn giữ./.