Lễ hội đua thuyền Lý Sơn tại Quảng Ngãi

Lý Sơn có hai đơn vị hành chính ngang nhau là hai xã trước kia là Bình Vĩnh và Bình Yến, sau lập huyện thì đổi lại là Lý Vĩnh và Lý Hải, mỗi xã đều hình thành bốn thuyền, đủ bộ "tứ linh" (long, ly, qui, phụng). Các thuyền cũng được đặt ở nơi am miếu để thờ cúng: ở xã Lý Vĩnh, thuyền long được thờ tại miếu Hoà Lân, thuyền phụng thờ tại lăng Cồn, thuyền ly thờ tại Dinh Chàm, thuyền qui thờ ở lăng Nghĩa Tự. Ở xã Lý Hải, thuyền long được thờ ở lăng Cồn, thuyền ly được đặt ở Trung Hoà, thuyền qui được đặt ở Trung Yên, thuyền phụng được đặt ở dinh Tam Toà. Cũng như ở Tịnh Long, thuyền đua ở Lý Sơn cũng có dáng thon dài, ngang nơi rộng nhất là 1,4 mét, dài là 9,5 mét; trước kia thuyền được làm bằng khung gỗ và mê tre (tất nhiên là có trát đầu rái); sau này mê tre được thay thế bằng mê nhôm hoặc đuya-ra, vừa bảo quản được lâu, lại vừa đỡ được sức cản của nước hơn. Trên thuyền các phần được trang trí công phu hơn ở sự chạm khắc (chứ không phải chỉ vẽ như ở Tịnh Long). Khi ghe được đưa đi hạ thuỷ, thì người ta cũng tổ chức cầu cúng vào đêm trước, sáng sớm trước và sau khi đua, để tạ ơn tổ tiên và tạ ơn các vị thần linh. Mỗi thuyền đua có khoảng từ 18 đến 20 người, trong đó có người Đập then (còn được gọn là lái nhịp) và người Tổng lái (đội trưởng). Cũng như ở Tịnh Long, mỗi thuyền đua ở Lý Sơn cũng đều có một đồng phục riêng tùy thích, nhưng bao giờ các vận động viên cũng chít khăn đỏ ở trên đầu. Cách tính điểm đua cũng tương tự giống như ở Tịnh Long, tuy nhiên trường đua ở đây lại dài hơn (từ 800 m đến 1000 mét) và cũng kéo dài ngày gấp đôi ở Tịnh Long. Tất nhiên, sự thắng hay bại trong cuộc đua là tùy thuộc ở toàn đội, ở sự khoẻ mạnh, dẻo dai của các thành viên ở trong đội; nhưng ở đây không thể không kể đến người lái nhịp và người tổng lái. Người lái nhịp là người đứng ở giữa thuyền và giữ một trọng trách lớn, là phải dùng then (thanh tre) đánh nhịp rõ to để cho các thuyền viên bơi đúng theo nhịp. Nhiệm vụ của người đạp then nặng nề ở chỗ, là phải đứng ở giữa thuyền, giữ được thăng bằng và phải bằng sức vóc mà liên tục đánh nhịp. Nhịp đánh thưa quá thì thuyền sẽ đi chậm, nhặt quá thì có thể làm các thuyền viên đuối sức, còn nhịp không đều thì dẫn đến chuệch choạc. Một khi nhịp đã vừa mà lại có thuyền viên không theo đúng nhịp, gây lực cản thì phải kịp thời phát hiện để thay bằng một người khác. Tổng lái là người đứng ở cuối thuyền quan sát đều khắp và đồng thời đảm đương nhiệm vụ lái thuyền. Thuyền đua ở biển có đặc điểm là thủy truờng sẽ không êm như ở sông, bởi vậy, tổng lái vừa phải nhắm thẳng đến cột tiêu, đồng thời vừa phải lượn tránh sóng. Đến giáp cọc tiêu rồi thì phải bẻ lái thế nào đó để không phải mất công vòng rộng, lại không quá gấp làm thuyền dễ bị chòng chành và nhọc công sức của các thuyền viên. Cách quyên góp để tổ chức hội đua thuyền cũng tương tự như ở Tịnh Long, nhưng việc tập dượt để chuẩn bị đua thì lại hoàn toàn khác. Nếu như để bước vào được cuộc đua chính thức, thì các thuyền viên ở Tịnh Long phải bỏ ra rất nhiều ngày tập dượt, thì ở đây lại chỉ cần vài ba ngày. Khi cả đội tập luyện, đội trưởng sẽ xem xét mực ghe để có thể thay thuyền viên cho vừa, khi mực ghe vừa rồi thì tập cho nhịp nhàng và quen tay. Sở dĩ chỉ cần ít ngày tập luyện bởi vì những người tham gia đua thuyền đều là những người hàng ngày đánh bắt cá ở trên biển, rất thông thạo với nghề đi biển.

Lễ hội đua thuyền Lý Sơn

Tuy không thu hút được người dân ở nhiều địa phương khác đến, nhưng để đổi lại, những ngày đua thuyền thật sự là những ngày hội của những người dân toàn đảo. Cùng với tiếng trống giục, tiếng cờ phất là tiếng reo hò vang dậy suốt dọc bờ biển trong những ngày đầu Xuân khiến không khí ắng lặng hàng ngày đã hoàn toàn được xua tan, thay vào đó là niềm vui tươi và phấn chấn. Người ta tin rằng những thuyền đua thắng cuộc thì việc làm ăn trong năm sẽ được khấm khá, phát đạt và gặp được nhiều may mắn.

Lớp tín ngưỡng từ thời xa xưa của lễ hội đua thuyền có thể là tín ngưỡng thờ mặt trăng, nếu cần tìm ở một tầng sâu hơn thì sẽ là tín ngưỡng thờ thần biển, nhưng hiện tại, lớp tín ngưỡng ấy đã nhạt nhoà. Vì vậy, trên lát cắt đồng đại, lễ hội đua thuyền chỉ còn lắng đọng niềm tin tín ngưỡng của những người dân.

Hàng ngàn người dân dự xem lễ hội đua thuyền

Lễ hội đua thuyền hàng năm ở Tịnh Long và Lý Sơn, ngoài những ý nghĩa như đã nói trên, thì còn là nơi tập luyện và thử thách sự dẻo dai, rèn luyện ý chí, kích thích con người phấn đấu vươn lên làm ăn và xây dựng quê hương giàu đẹp.