Hội làng Đào Xá tại Phú Thọ

Làng cổ Đào Xá thuộc xã Đào Xá, Thanh Thuỷ, Phú Thọ. Làng nằm ở phía bờ Tây của dòng sông Đà. Vào ngày 29/1/1964, cụ Hồ đã ghé thăm làng Đào Xá. Tương truyền, đây là khu vực đã xảy ra giao tranh giữa Sơn Tinh và Thuỷ Tinh.

Ở trong làng có một ngôi đình được gọi là đình làng Đào Xá. Đình này gồm có 7 gian có niên đại từ cuối thế kỷ XVII với những chiếc cột lớn hơn một vòng tay ôm có nhiều mảng chạm khắc rất đẹp và tinh xảo, thờ Hoàng Hải công và thờ tam vị đại vương.

Ngoài ra, làng cũng có cả chùa Đào Xá. Ngôi chùa nằm ở ngoại thôn có những pho tượng Phật rất đẹp và hài hoà. Hằng năm làng Đào Xá, thường tổ chức hơn 10 lễ hội.

Hội lễ múa trâu

Thường tổ chức vào ngày mùng 3 tết Nguyên đán, diễn lại sự tích về nàng Quế Hoa làm trò để mua vui cho bà Trang (phu nhân của đức thành hoàng Hùng Hải đại vương) trong thời kỳ thai nghén. Theo truyền thống, thì đến giờ động thổ, thủ từ sẽ xin quẻ âm dương, nếu được, thì sẽ mở cửa đền, giáp đăng cai tế lễ năm đó nổi 3 hồi trống để cho dân làng hay, sau đó là tiếng reo hò dậy làng và dâng thành hoàng làng 12 cỗ tế.

Xong lễ, giáp đăng cai sẽ được rước lồng bánh “trâu rước” là một con trâu được làm bằng bột nếp đen (gọi là nếp dìn) với lượng chừng khoảng 6 đấu gạo nếp, tất cả là 2 con: con phủ giấy màu vàng, con phủ giấy màu bạc, trên mỗi con sẽ khắc hai chữ Hán “xuân ngưu” (trâu xuân). Hai lồng bánh cũng có hai bát nước, một bát thì đựng một quả trứng, còn bát kia thì đựng một cái “gầu giai” được đan bằng tre phết giấy theo loại hình linh khí, tế khí. Khi chủ tế lễ xong, 1 lồng trâu được đưa cho một trai của giáp đăng cai, còn lồng trâu kia sẽ trao cho bà đồng. Hai người sẽ nâng lồng trâu lên múa đối diện nhau ở trước bàn thờ, chủ tế sẽ vẩy nước lên hai người múa. Điệu múa truyền thống này được gọi là múa xuân ngưu.

Lễ cầu tháng Giêng

Nghi lễ này thường được tổ chức vào ngày 27 tháng Giêng. Sau những nghi thức cần thiết và soạn sửa đồ thờ xong, chủ tế sẽ đọc văn tế, quan viên và trai đinh giáp đăng cai và các giáp ở trong làng rước kiệu, sẽ rước văn từ đình làng vào đình thờ. Từ trong đền, cụ thủ từ rước bài vị ra ngoài sân và làm lễ tắm cho bài vị (gọi là lễ một dục) trong một bể nước nhỏ ở trước sân đền thờ, sau đó bài vị, thần sắc sẽ được rước về đình làng trong những nghi lễ truyền thống.

Tương truyền Lý Bôn xưa đóng quân ở làng Đào Xá, vào một đêm đã có hai chiếc thuyền rồng nổi lên ở đoạn này, trên thuyền có người xưng là Thuỷ thần đến âm phù cho ông đánh giặc.Trên đoạn sông này, Lý Thường Kiệt đã đi qua, khi vào Đào Xá để làm lễ thần linh đọc thơ thần, một dị bản của bài thơ Nam quốc sơn hà Nam đế cư quen thuộc.Tiếng thơ vừa dứt, thì Lý Thường Kiệt thấy muôn vàn binh thuyền rầm rập ở trên sông, ngờ rằng thuyền của quân địch, nhưng đó lại là thuyền của âm binh phù hộ danh tướng. Sau chiến thắng quân Tống, Lý Thường Kiệt đã tâu vua cho lập đền thờ thẩn ở Đào Xá. Hằng năm dân làng ở Đào Xá, tổ chức hội đua thuyền vào ngày lễ thành hoàng để nhằm kỷ niệm cuộc hội ngộ giữa danh tướng với thần linh.

Lễ vật cúng dâng thành hoàng gồm có: 3 nải chuối, 3 bát bánh trôi không nhân và 3 con cá chép, tượng trưng cho tam vị đại vương và giấc mộng của Trang phu nhân báo về. Sau ngà̀y 28, giáp đăng cai sẽ tiến cúng thành hoàng 4 cỗ thờ, mỗi cỗ là 4 đồng bánh mật, 4 đồng chè kho, phật thủ, chuối, cam, quýt, thanh yên, trầu cau và 1 con gà trống luộc. Cỗ sẽ để qua đêm, ngày 29, bốn giáp sẽ mổ lợn và tế lễ như ngày mồng 3 tháng Giêng. Ngày 30, các giáp sẽ lại biện trầu cau, chủ tế lại xin tiếp thành hoàng phù hộ cho dân làng. Trong những ngày lễ, nhiều hội vui cũng được tổ chức rất trang nghiêm và theo truyền thống lâu đời. Chẳng hạn: như thổi cơm thi, trò múa voi....

Lễ cầu tháng giêng Đào Xá

Lễ cầu tháng Bảy

Vào buổi sáng ngày mồng 9, sau lễ yết cáo thành hoàng làng, với cỗ bàn giống như tế ngày mồng 3 tháng Giêng, không có đánh trống, cuộc thi bơi trải giữ hai giáp Đông, Bắc và hai giáp Tây, Nam sẽ được bắt đầu. Trải của hai giáp đầu được gọi là “trải đực” và trải của hai giáp sau thì gọi là “trải cái”. Mỗi trải gồm có 24 người bơi, 1 người gõ mõ, 1 người lái và 1 người đầu trải, tất cả đều mặc áo đỏ cọc tay và đóng khố. Hai trải đua tài trong đầm nước ở trước cửa đền. Trong cuộc đua, bơi hai thuyền, một thuyền đực, đầu có hình chim và một thuyền cái, đầu có hình cá (bơi thành cặp). Vốn xưa là dòng sông nối liền từ sông Hồng vào sông Đà, gọi là sông Cổ, ngày nay đã bị cạn.