Tết cơm Đe Mường Rậm tại Hoà Bình

Nét độc đáo trong Tết cơm Đe của người dân Mường Rậm là ăn chay và chỉ có phần lễ. Trong mâm cúng, bao giờ cũng phải có quả đu đủ, quả mướp và măng giang lấy từ rừng về đồ lên hoặc luộc chín, vừng rang giã nhỏ không cho muối hay bất kỳ loại gia vị nào.

Món đặc biệt không thể thiếu trong mâm cúng đó là cơm Đe. Cơm được làm từ gạo nếp nhưng phải là loại gạo ngon, đồ lên rồi trộn ủ với men lá cây rừng. Để có cơm Đe vừa ngon, vừa ngọt, lại vừa đậm đà, người dân Mường Rậm phải chuẩn bị trước đó vài ngày, thường là từ ngày 20 tháng 10 âm lịch.

Những người con của quê hương dù đi công tác, làm ăn, sinh sống ở nơi xa đều cố gắng thu xếp công việc để về thưởng thức Tết cơm Đe. Trong vùng, chỉ có dòng họ Bùi làm Tết cơm Đe, còn các dòng họ khác như Quách, Nguyễn... thì không làm mà sẽ đến để chia vui. Để chuẩn bị cho mâm cúng tết được chu tất, ngay từ tờ mờ sáng, gia đình đã dậy, để chuẩn bị bày mâm cúng.

Mâm cơm đe của người Mường Rậm

Theo quan niệm của người dân Mường Rậm, phải cúng trước khi mặt trời mọc, vì thời gian này là linh thiêng và mát mẻ hơn cả. Mâm cúng được đặt ở hướng chính giữa của ngôi nhà sàn (đặt mấy mâm là tùy vào từng gia đình). Măng giang, đu đủ và mướp được đồ chín bày lên tàu lá chuối xanh. Sau khi sắp lễ xong, một ông thầy mo có uy tín nhất ở trong làng được mời đến cúng, cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, vạn vật tốt tươi và con người khỏe mạnh.

Trong khi cúng, tất cả các con cháu phải ngồi ở phía trong ngôi nhà sàn để nghe và xem thầy làm lễ. Khi bài cúng kết thúc thì cũng là lúc cả gia đình tổ chức ăn Tết trong sáng sớm, từ người già đến trẻ nhỏ đều thưởng thức cơm Đe để được may mắn và mạnh khỏe.

Các cụ già trong Mường kể lại rằng, từ thời xa xưa, không ai còn nhớ là vào thời gian nào, có một vị tướng đã đem quân đi đánh giặc phương Bắc. Trận ấy ông thua và không may đã bị thương. Ông cùng tùy tùng phải vượt qua núi Trường Sơn để chạy về vùng Yên Thủy. Đến khu vực xã Lạc Thịnh thì trời đã chuyển sang ngày 26/10 âm lịch.

Vị tướng này đã vào nhà của một người dân tộc Mường xin nghỉ lại. Trời lúc này chưa sáng hẳn, nhà nghèo quanh năm nên chẳng có ngô, có gạo cũng không có thứ gì gọi là thực phẩm. Chủ nhà đành luộc bí xanh, đu đủ và vài chiếc măng giang đang chỏng chơ trong góc bếp nhà sàn để vị tướng và tùy tùng ăn qua bữa.
Đang ăn những thứ đó với vừng rang giã nhỏ không có muối (ngày xưa muối trên miền núi rất hiếm), thì chủ nhà chợt nhớ ra là còn có ít cơm Đe đang ủ, chuẩn bị nấu rượu dùng vào Tết Nguyên đán nên vội lấy ra mời. Nó không còn là cơm nữa nhưng cũng chưa phải là rượu, xưa nay ở đây không ai ăn.

Sáng hôm sau, trước khi đi, xúc động trước tấm lòng của những người dân nơi đây và thương người dân nghèo đói, vì vùng này thường xuyên xảy ra hạn hán... vị tướng đã lập đàn cúng thần cầu mưa. Thật linh thiêng, vừa cúng xong thì trời đổ mưa khiến cho người dân vui mừng. Từ đó đến nay, cứ gần đến ngày 26/10 âm lịch vùng đất Mường Rậm lại có mưa, không to thì nhỏ.

Ngày nay bà con Mường Rậm còn làm bánh chưng để cúng trong lễ cơm Đe

Nhớ ơn vị tướng đánh giặc cứu nước lại còn lập đàn cầu mưa cho dân lành ở vùng hạn hán, hàng năm người dân tộc Mường ở đây lấy ngày 26/10 làm Tết cơm Đe. Vật cúng trong mâm không ngoài những thứ đã tiếp vị tướng năm nào, nhất là cơm Đe (loại cơm ủ men từ lá cây rừng để nấu rượu), một thứ không thể thiếu.
Ngày nay khi cuộc sống đã khá dần lên, người dân Mường Rậm ở xã Lạc Thịnh, Yên Thủy, Hòa Bình đã no ấm và càng coi trọng Tết cơm Đe. Ai đã từng đặt chân đến vùng đất này, thưởng thức món cơm Đe chắc hẳn không thể quên được hương vị độc đáo của nó và càng không thể quên tấm lòng hiếu khách của bà con nơi đây. Đó là nét văn hóa truyền thống lâu đời của người dân tộc Mường Rậm, cần được quan tâm bảo tồn và phát huy.

Theo: Báo Tin Tức/Vietnam+