Lễ hội Từ Hả tại tỉnh Bắc Giang

Tương truyền cách đây hàng nghìn năm về trước, vào thời nhà Lý (thế kỷ X - XI), tại xã Hả Hộ của Động Giáp, là Châu Lạng của nước Đại Việt, đây là một động lớn của vùng Bắc Giang, dòng tộc họ Giáp sống ở động này từng rất nổi tiếng trong lịch sử dựng nước và giữ nước. Các tù trưởng và tộc trưởng vùng này đều là người thuộc dòng họ Giáp, đã được kế truyền nhau qua nhiều thế kỷ. Vào thời Lý họ Giáp ba đời có người đã làm tới chức phò mã cho nhà Lý, như: thời Lý Thái Tông có Thân Thiệu Thái (1029) lấy công chúa Bình Dương; thời Lý Thái Tổ có Giáp Thừa Quý; Thời Lý Nhân Tông  cóThân Cảnh Phúc (1066) kết duyên với công chúa Thiên Thành, các phò mã họ Giáp thường là những người giỏi đánh giặc và đã được nhân dân tôn sùng,  lịch sử cũng đã có ghi là những “Thiên Thần Động Giáp”. Hội Từ Hả là lễ hội thờ tướng quân Vũ Thành (tức Thân Cảnh Phúc) là phò mã nhà Lý (1066) đã có công lớn trong công cuộc chống giặc ngoại xâm phương Bắc.

Đoàn rước thành trong lễ hội Từ Hả tỉnh Bắc Giang

Để tưởng nhớ đến công lao to lớn của ngài, hàng năm người nhân nơi đây thường mở hội từ ngày mồng 6 đến ngày mồng 8 tháng giêng, trong đó có lễ rước hội, cuộc rước là tái diễn lại sự tích đi đánh giặc của Thân Cảnh Phúc.

Theo tục xưa, tổ chức lễ hội đền Hả thường chia cho 4 giáp: Trong, Kép, Nguộm và Hăng. Hàng năm, 4 giáp này sẽ chọn ra một giáp để đăng cai, 4 giáp bầu chọn ra một ban khánh tiết. Ban khánh tiết bao gồm: thầy cả; hội chủ; đương cai; bồi tế; thư văn; hỏa khí; đạo tràng; chắp hiện; các bậc trưởng lão; thủ từ; và bốn nhà chức trách của làng.

Ban khánh tiết có trách nhiệm đứng ra tổ chức lễ hội theo các nghi lễ và nghi thức của nhà thánh đã được truyền lại từ xa xưa. Hội thường được tổ chức vào 3 ngày là mồng 7, mồng 8 và mồng 9 tháng Giêng hàng năm. Ngày mồng 8 sẽ là ngày chính của hội. Trong cả 3 ngày đều tổ chức nghi lễ tế lễ tại đền và chùa. Riêng ngày mồng 8 sẽ tổ chức tế lễ tại Bãi Dược, vừa tế lễ, vừa diễn ra các trò chơi.

Cuộc rước và tế tại Bãi Dược thường được tiến hành bắt đầu từ giỡ Mão cho đến giờ Ngọ của ngày mồng 8 tháng giêng. Đây là một màn diễn lại quá trình đức thánh Vũ Thành cầm quân đi đánh giặc bảo vệ tổ quốc. Tích diễn này là một nét đẹp, độc đáo nhất và tiêu biểu nhất trong lễ hội Từ Hả.

Nghi thức và nghi lễ trong ngày mồng 8 tháng Giêng sẽ được bắt đầu bằng nghi lễ giao tín. Lễ giao tín sẽ được bắt đầu vào giờ Mão (6 -7 giờ sáng) do các quan viên trong Giáp đảm nhận. Đây là lễ dâng cỗ chay để trình nhà Thánh, đồng thời mời thánh cầm quân ra trận. Các nghi lễ được tổ chức rất trang nghiêm, và tôn kính. Cỗ chay của các giáp được dâng lên bàn thờ của thánh để cúng bao gồm: bánh ít, bánh mật, bánh dày,  bánh bìa, giang, bánh chay, bánh đậu nhừ, bánh mã, xôi, cơm, cam sành, chè lam, chè mật, trầu cau. Sau khi làm lễ xong, các đồ rước như kiệu, bát bửu, hương án, binh khí, cờ quạt, ngựa bạch, ngựa hồng… đã được sắp xếp đầy đủ và chỉnh tề tại khu vực sân đền để chuẩn bị rước.

Đúng giờ Tỵ, sau khi có lệnh cho đoàn rước khởi giá. Đoàn rước chính là tượng trưng cho đoàn quân đang hành quân đi đánh trận. Vì thế, đoàn rước này phải đi rất trật tự âm thầm, quân rẹp đường, cờ sai, chỉ lấy hiệu lệnh để chuyền nhau, 27 lá cờ ngũ hành thường được quấn vào cột cờ, chiêng, trống, phải thu hết dùi không được đánh. Kỳ lân, sư tử cũng phải im lặng mà bước, ngựa đóng yên cương cũng bước đi một cách từ từ. Hộ vệ vác bát bửu, đao nghiêm trang, đi đều và không được nói. Kiệu ông, kiệu bà chậm rãi rước theo đoàn quân. Đoàn rước đi trong bầu không khí im lặng, trang nghiêm và cứ thế đi qua miếu Bà Lão Hậu ở dưới một gốc đa, sau đó đi qua bãi trống, bãi chiêng, bãi lá cờ… và tiến quân vào chân đồi bãi Dược rồi dừng lại. Đây chính là nơi ém quân để chờ thời cơ xung trận.

Người dân thập phương nô nức kéo nhau về trẩy hội Từ Hả ở bắc Giang

Sau đó, lễ vật thờ các cuộc tế lễ lần lượt diễn ra. Lễ vật được dâng lên thánh tại bãi Dược cũng được dân làng chuẩn bị rất chu đáo, đúng nghi thức và trông rất đẹp mắt. Sau tế lễ mừng công sẽ đến lễ đảo cờ lần một và lần hai. Lễ đảo cờ đặc trưng cho 2 lần xuất quân đi đánh giặc của vị tướng quân Vũ Thành.

27 lá cờ sẽ được chia làm  hai hàng ở trước kiệu thánh, 13 lá đi thành một hàng, còn 1 lá được cắm riêng một chỗ. Các trai đinh của giáp đăng cai sẽ ở đúng vị trí và sẵn sàng nghe lệnh và đảo cờ. Khi lệnh phát, 13 lá cờ bên tả sẽ chạy sang chỗ của 13 lá cờ của bên hữu và ngược lại. Thời gian đảo cờ diễn ra rất nhanh, cự ly giữa bên tả và bên hữu là 100m, nên các trai đinh cần phải vận động rất nhanh nhẹn. Đảo cờ là biểu diễn như một trận đánh. Lễ đảo cờ lần hai sẽ diễn ra vào lúc 13 giờ và cách thức và tiến trình cũng diễn ra như vậy, chỉ khác nhau là lần đảo cờ thứ hai sẽ có lễ rước thánh hồi cung. Việc đảo cờ lần 2 được truyền lại, là đức thánh Vũ Thành đánh thắng quân phương Bắc 9 trận, đến trận thứ 10 thì bị thương, nên phải chạy về phía sau; vì thế khi thánh hoàn cung sẽ qua miếu Lão Hậu ở dưới gốc đa thì phải dừng lại để ghi nhớ việc tướng quân Vũ Thành khi bị thương đã qua đâyt hỏi bà già bán nước là “Mất đầu thì sống hay chết”... Sau đó kiệu thánh sẽ tiếp tục được hoàn cung.

Tại bãi Dược, sau khi nghi thức tế lễ xong các trò chơi bắt đầu được tổ chức, có trò chơi như: kéo co, đẩy gậy, đu tiên, vật cổ truyền, đá cầu chinh, võ dân tộc. Ngày nay còn có thêm môn bóng đá, cầu lông và hát múa. Khi thánh đã hồi cung xong thì ngay dưới bóng cây cổ thụ, 2 thảo xá sẽ được dựng lên trước sân để chờ đoàn rước vào lễ mộc dục và  lễ thảo xá. Lễ thảo xá là nghi thức hóa sinh để nhà thánh đi về cõi vĩnh hằng. Nơi đây chính là nơi con ngựa bạch của tướng quân Vũ Thành về và hóa tại đó. Để tượng trưng cho sự hóa sinh ấy người dân đã chặt cây và gác vào nhau (gọi là thảo xá) đến giờ dậu thì thảo xá sẽ được đốt đi và tiễn thánh về với cõi vĩnh hằng. Nghi lễ mộc dục thường được diễn ra vào tối ngày mồng 8 tháng Giêng, sau lễ hóa thảo xá. Tối mồng 9 tháng Giêng ban tổ chức sẽ tổ chức lễ cầu siêu tại chùa Từ Hả (còn gọi là chùa Thiên Đài) với hy vọng sinh linh của đức thánh Vũ Thành sẽ phù hộ độ trì cho bà con dân làng làm ăn thịnh vượng

Lễ hội Từ Hả diễn rã với mục đích để con cháu ôn lại quá khứ hào hùng của các vị cha ông ta và tinh thần đoàn kết đấu tranh anh hùng của dân tộc.  Đây là một lễ hội lớn của tỉnh Bắc Giang, đã thu hút được rất nhiều du khách thập phường về tham quan và thắp hương cầu nguyện.