Lễ hội Ná Nhèm của người Tày ở Lạng Sơn

Theo tiếng địa phương, “Ná Nhèm” có nghĩa là bôi nhọ mặt, giấu mặt. Lễ hội Ná Nhèm được tổ chức với nhiều nghi thức, nghi lễ thờ cúng thần thành hoàng Cao Sơn, Quý Minh đại vương, thờ đức Vua Miêu Tĩnh và đức Vua Cao Quyết, gắn liền với sự tích đánh giặc giữ làng, giữ nước.

Theo lời kể của các già làng, khi xưa có một toán giặc Tấc Tài Ngàn (hay còn gọi là giặc răng đỏ) đến chiếm đóng tại ngôi miếu thờ Thành hoàng Đức Cao Sơn ở sườn đồi Khau Dạ Háy gây hại cho dân. Chúng bắt con gái của dân làng lên giặt giũ, nấu ăn và ban đêm thắt miệng túi cho bọn chúng ngủ. Tại đây, lũ giặc làm một cái trống to, khi đêm xuống, chúng bắt các cô gái dắt dê lên mặt trống để giẫm tạo ra âm thanh dồn dập như xông trận để làm dân làng hoang mang lo sợ. Còn ban ngày, chúng xuống làng giết người, cướp bóc của cải khiến dân làng căm phẫn.

Để giết giặt, dân làng đã bày mưu cho các cô gái buộc miệng túi thật chặt khi bọn giặc ngủ rồi ra ám hiệu cho dân làng biết để lên diệt giặc. Sau khi quân giặc chết, dân làng quăng xác chúng xuống suối Phai Huấn. Tuy nhiên không lâu sau, trong làng xuất hiện dịch bệnh lạ, làm nhiều người và vật nuôi bị chết, nạn hạn hán xảy ra liên miên. Còn ở gần ngôi miếu nơi giặc cướp đóng quân xuất hiện một tổ ong chúa rất lớn, nếu có người và gia súc đi qua đều bị ong đốt chết. Dân làng đã mời thầy mo đến cúng và thầy mo cho cho rằng giặc chết vào giờ linh và không được cúng tế cho ăn nên chúng quậy phá.

Do đó, dân làng đã tổ chức lễ hội Ná Nhèm cúng tế Thành hoàng và tục hèm đánh trận. Lễ hội Ná Nhèm bắt đầu với các nghi thức trang trọng như nghi thức tế lễ, cúng lễ; rước long ngai, rước bài vị thần từ đình Làng Mỏ lên miếu Xa Vùn. Tiếp đó là chương trình chào mừng lễ hội và ôn lại truyền thống của lễ hội với ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Phần cuối cùng buổi lễ là tục hèm đánh trận và cung tiến lễ vật.