Lễ hội Đền Bia tại Hải Dương

Về tấm bia thời nhà Lê hiện đang được thờ tại đền đã có lịch sử như sau: Nhân dân địa phương này cho biết, tấm bia này là do vị tiến sĩ Nguyễn Danh Nho (1638-1699) là một người cùng quê với Tuệ Tĩnh đã soạn khắc vào năm 1699 khi ông sang Trung Quốc và đến viếng mộ Tuệ Tĩnh tại tỉnh Giang Nam. Từ ngày dựng tấm bia này, người dân từ khắp nơi kéo về đây lấy thuốc, hái lá và xin nước đền Bia về uống để trị bệnh. Tương truyền, năm 1845 (Thiệu Trị thứ 5),  mỗi ngày Đền Bia tiếp đón hàng nghìn người, nên nhà vua đã hạ chiếu cấm các việc cúng lễ, xin thuốc, xin nước, mang tính chất mê tín và không hợp vệ sinh, đồng thời ra lệnh cho người mang tấm bia về kho ở Hải Dương để cất, sau này làng Văn Thai có người làm chức thủ kho, ông ta đã bí mật lấy lại tấm bia và đem về đền thờ.

Đền Bia được xây dựng từ thời nhà Lê, năm 1936 được trùng tu, kiến trúc theo kiểu tiền nhất hậu đinh, mặt tiền của chùa quay hướng bắc, quanh chùa toàn là cây cối xanh tươi, nằm giữa một cánh đồng của 2 xã Cẩm Vũ và Cẩm Văn của huyện Cẩm Giàng. Đền Bia có một vườn thuốc nam khá rộng, phong phú và đa dạng các loại dược liệu, toà tiền tế được trùng tu vào năm 1993 phỏng theo phong cách kiến trúc của thời Nguyễn, trông khá đẹp, với năm gian với diện tích 120 m2,  hậu cung và trung từ tuy nhỏ nhưng vẫn còn chắc chắn và đồng bộ từ kiến trúc cho tới các đồ thờ tự, nhà hình lòng thuyền tứ trụ, bức cốn được chạm long cuốn thuỷ có cả hoa lá, chính giữa treo một bức đại tự được sơn son thiếp vàng có ghi 4 chữ: " Thánh cung vạn tuế" tức là: " Đức thánh muôn tuổi". Hai cột treo 2 câu đối để ca ngợi Tuệ Tĩnh:

" Hoàng giáp phương danh đằng bắc địa

Thánh sư dược diệu trấn Nam bang"

Có nghĩa là:

" Thi đậu hoàng giáp danh tiếng lẫy lừng đất bắc

Chữa bệnh thần diệu tài quán nước Nam".

Khai hội đền Bia ở Hải Dương

Di tích này còn nhiều cổ vật có giá trị từ các triều đại như: bệ đá thời nhà Nguyễn được chạm khắc tứ linh, cỗ khám được sơn son thiếp vàng, tứ quý, bức tượng Tuệ Tĩnh, đặc biệt là tấm bia thời nhà Lê là một di vật kỷ niệm của danh y Tuệ Tĩnh, được nhân dân nơi đây xem như báu vật và bảo quản rất cẩn thận tại hậu cung của đền.

Năm 2003, bản dự án trùng tu đền Bia với qui mô đã được phê duyệt. Năm 2006, công trình này đã được đưa vào khánh thành sau 3 năm xây dựng , với tổng số kinh phí là 14,8 tỷ đồng. Tổng diện tích khu di tích đền Bia là 3 ha, 7 mẫu gồm có 2 khu là: Khu thờ tự và y xá. Khu thờ tự có năm công trình: nhà thuỷ đình,  Tam quan, hữu vu, nhà tả vu , hậu cung và tiền tế, tổng có 23 gian, diện tích còn lại là sân vườn, tường bao quanh và cổng. Kiến trúc của đền mang phong cách thời Nguyễn, gỗ lim 100% và gạch Bát Tràng. Khu y xá gồm có 3 công trình: nhà bốc thuốc, nhà chẩn trị, Nhà bắt mạch và kê đơn thuốc, mỗi công trình gồm 5 gian. Ngoài ra, đền còn có khu nhà từ tâm để đón tiếp khách. Khu di tích đền Bia tọa lạc trên một cánh đồng, nơi tiếp giáp giữa hai làng Văn Thai và Nghĩa Phú, đã tạo nên một không gian rộng rãi, hoành tráng, cổ kính nhưng hài hoà với thiên nhiên.

Đền Bia

-Lễ hội Đền Bia:

Trước khi mở hội Đền Bia, vùng đất này chỉ là một đống đất cao, nhưng vì khu đất này có hình dáng giống một con dao cầu nên bà con dân làng vẫn thường lui tới cắm hương lễ bái, sau khi tấm bia này được dựng lên thì mới xây dựng đền thờ tấm bia, ban đầu ngôi đền chỉ làm bằng gianh, tre, nhưng vì năm nào cũng bị cháy nên dân làng đã cho xây một ngôi đền gọi là Đền Trung ở gần chỗ mà làng Văn Thai thờ vọng lên đền Bia, sau đó đền Bia mới được xây dựng bằng vật liệu gạch, gỗ lim  trông chắc chắn hơn, từ đó nhân dân trong làng làm lễ tại hai đền và đặt tên cho đền Trung và đền Thượng.

Theo nhân dân nơi đây cho biết, lễ hội đền Bia lập từ năm 1830, đó là vào thời vua Minh Mạng thứ 11. Tương truyền, ngày mồng  tháng Tư có thánh ứng nên lễ hội đã diễn ra từ ngày 1 tháng 4 đến hết ngày 4 tháng 4. Trong 4 ngày này, nhân dân sẽ gọi là Hội thánh ứng lần thứ nhất, đây cũng chính là ngày giỗ danh y Tuệ Tĩnh. Lý trưởng, các vị chức sắc trong làng, các giáp đứng và hội đồng tộc biểu sẽ đứng ra tổ chức hội. Diễn biến của lễ hội thánh ứng lần thứ nhất có trình thự như sau:

- Thánh ứng lần thứ nhất (vào năm 1830):

*Ngày mồng 1 tháng Tư:

Nhân dân sẽ  tổ chức lễ rước bát hương cùng hòm sắc từ đền Trung về đền Bia (đền Thượng), lễ rước có 2 kiệu, kiệu thứ nhất được 12 thanh niên mặc áo đỏ khiêng rước bát hương , các thanh niên này được chọn từ các giáp của làng, có độ tuổi từ 18 đến 30 tuổi. Kiệu thứ hai sẽ rước hòm sắc, do 4 người khiêng, trên kiệu còn có long đình đặt hòm sắc.

Trò múa rối nước 
Dẫn đầu đoàn rước là một số thanh niên cầm cờ và  bát biểu, theo sau là đội chiêng, trống, tiếp theo là đội kiệu bát hương, rồi đến kiệu của các vị chức sắc trong làng, xã, mặc trang phục áo lương, đầu đội khăn xếp, có người cầm tàn lọng che hai bên, sau đó sẽ đến kiệu hòm sắc, tiếp đến là các vị trong ban hội đồng tộc biểu của làng, các giáp trong xã, đoàn các cụ, đoàn dân làng mặc áo dài và vấn khă đội lễ vật, và cuối cùng là đội nhân dân đi theo. Lễ vật gồm lợn luộc để nguyên con, xôi, trầu, hoa quả, rượu, đèn hương... nói chung đều là những sản vật của người dân trong làng làm ra. Đoàn rước đi thành một hàng dài trong tiếng chiêng, tiếng trống rộn ràng, không khí lễ hội lại càng tưng bừng hoà với những bộ quần áo đủ sắc màu. Khi đoàn rước về đến đền bia, kiệu sẽ hạ tại vị trí trang trọng và tiến hành tế thánh, đội tế nam gồm có 15 người, vị chủ tế phải là vị tiên chỉ của làng.

* Ngày mồng 2 tháng 4:

Tại đền Thượng (đền Bia) và đền Trung, người dân đến lễ bái tự do, và còn xin thuốc, gọi đây là hội thánh vì đây là nơi thờ tấm bia kỷ niệm danh y Tuệ Tĩnh, người được tôn là thánh của thuốc nam, tương truyền trong những ngày mở hội bất cứ ai vào đền Bia cũng đều bứt lá và đặt lên để lễ thánh rồi mang lá về sắc uống thì khỏi bệnh (bách bệnh), người nọ truyền tai người kia cho nên dân từ khắp nơi kéo nhau về đền Bia rất đông, nhân dân trong thôn đã mang nhiều loại lá ra đền để lễ bán như: lá ngải cứu, lá tre dây, lá mít, lá cúc tần,  lá bưởi... ai mua lá xong cũng đều mang vào lễ thánh thì lá đó mang về sắc uống mới khỏi bệnh được vì người ta cho rằng lá đó đã được Thánh ứng. Năm 1830 có hàng vạn người dân từ khắp nơi trong nước đến lễ và xin thuốc thánh, nhân dân địa phương đã phải dựng nhà sàn xung quanh đền để phục vụ. Không khí ngày hội diễn ra nhộn nhịp suốt ngày đêm, khiến mọi người trong làng xã, từ các cụ già cho đến các em nhỉ cũng đều ra đền để phục vụ lễ hội thánh.

* Ngày mồng 3 tháng 4:

Nhân dân trong làng và du khách các nơi vẫn đến đền đặt lễ thánh và xin lá thuốc. Để cho có không khí lễ hội tưng bừng, làng đã tổ chức các trò chơi dân gian như bịt mắt bắt dê, đánh cờ, đi cầu kiều... đều có giải thưởng. Buổi tối tổ chức hát chèo đến tận đêm khuya.

*Ngày mồng 4 tháng 4:

Tổ chức lễ rước kiệu rước hòm sắc và bát hương trở lại đền Trung rồi làm lễ tạ thánh, diễn biến của đoàn rước cũng được thực hiện như lễ rước ngày mồng 1 tháng 4, sau đó sẽ kết thúc hội và đóng cửa đền.

Từ năm 1830-1950, hàng năm lễ hội này vẫn được hội đồng tộc biểu tổ chức và  cử hành đầy đủ lệ bộ, tuy nhiên người đến dự Hội đã không cong đông bằng năm 1830. Lễ hội ở đây còn có lệ kiêng: Nhà ai có đại tang thì không được tham gia rước kiệu, ai ăn thịt chó cùng không được tham gia vào đền làm lễ, tất cả đều phải kiêng đúng theo quy định, nếu ai vi phạmsẽ bị làng phạt.

- Thánh ứng lần thứ hai ( năm 1936):

Sau hơn 100 năm, sau ngày Thánh ứng lần thứ nhất vào năm 1830. Năm 1936 (là năm Bảo Đại thứ 11), tương truyền, có Thánh ứng lần thứ 2, lễ hội Thánh được tổ chức long trọng trong 4 ngày, từ ngày mồng 1 tháng 4 đến ngày ,mồng 4 tháng 4 âm lịch, giống với dịpThánh ứng lần thứ nhất. Nhưng có chỗ khác là lần này người đến lễ và xin thuốc còn đông hơn rất nhiểu so với lần trước, mỗi ngày đều có tới hàng vạn người từ khắp các nơi trên mọi miền tổ quốc đổ về xin lá thuốc, tất cả mọi loại lá gì trong đền cũng được xem là thuốc quý là để chữa bách bệnh. Từ đó cho đến nay lễ hội này vẫn tổ chức như xưa nhưng người tham dự thì không đông như năm 1936 nữa. Năm 1962, đền Trung đã bị giải hạ, nên từ đó lễ hội tập trung tại đền Bia là chính.

Xét về quy mô lễ thì hội cổ truyền Đền Bia là một lễ hội với quy mô rất lớn, là một lễ hội thu hút được người dân của ba miền trong nước, đặc biệt vì sự "hiển thánh" tại  Đền Bia nên được truyền đi rất nhanh, nhân dân đã đặt niềm tin vào vị Thánh thuốc nam Tuệ Tĩnh.

Đền Bia

Năm 1992, xã Cẩm Văn đã quyết định thành lập Chi hội đông y, chuyên về sản xuất và kê đơn bốc thuốc nam, thuốc bắc, số hội viên tham gia cũng khá đông, địa điểm được đặt tại đền Bia, xung quanh ngôi đền có nhiều cây thuốc, vào những ngày lễ hội nhân dân tham dự hội, lễ Thánh, đồng thời xin thuốc để chữa bệnh, ngoài ra hiện nay còn có thày thuốc bắt mạch kê thuốc tại đền, Chi hội đông y hoạt động ở đền Bia là một chi hội mạnh thuộc Chi hội đông y huyện Cẩm Giàng và Hải Dương, Chi hội này hoạt động có hiệu quả tốt, đã phát huy được truyền thống của thuốc nam Tuệ Tĩnh.

Ngày nay, chính quyền địa phương đã đứng ra tổ chức lễ hội tại di tích đền Bia, những hình thức cổ truyền trong các dịp lễ hội vẫn được  người đời nay kế thừa có chọn lọc, vẫn tiếp tục duy trì và phát huy những phong tục hay của người xưa và loại trừ những hành động và biểu hiện chưa được tốt, cùng nhau phấn đấu xây dựng quê hương.
Sau một năm lao động cực nhọc, những ngày lễ hội vui vẻ đã mang đến cho người dân nơi đây sự thoải mái, đồng thời cũng thắt chặt thêm mối tình đoàn kết của xóm làng, dòng tộc trong mỗi dịp lễ hội thiêng liêng. Số tiền được công đức của khách thập phương sẽ được công khai và đưa vào quỹ xây dựng di tích.