Lễ hội Chợ tình Khau Vai - Hà Giang

Chợ tình Khau Vai là địa điểm để những người yêu nhau nhưng vì lý do nào đó mà không lấy được nhau nên mỗi năm vào ngày họp chợ, họ hẹn nhau về đây để tâm sự, thông báo cho nhau cuộc sống riêng của mỗi người, ôn lại những tình cảm xưa. Có rất nhiều đôi vợ chồng cùng nhau đến chợ, khi đến nơi, vợ đi tìm bạn của vợ, chồng đi tìm bạn của chồng, họ không ghen tuông, không bực bội, mà tôn trọng nhau, tôn trọng bạn của vợ, của chồng mình và họ cũng coi đó là sự linh thiêng, là bổn phận và trách nhiệm trước cuộc sống tinh thần của người bạn đời.

Sự tích chợ tình bắt nguồn từ truyền thuyết về chàng Ba, cô Út. Tương truyền, chàng Ba là người dân tộc Nùng, nhà ở Khau Vai, khôi ngô tuấn tú, hát hay, thổi sáo giỏi nhưng nhà nghèo. Còn cô Út xinh đẹp là con gái một tộc trưởng người Giáy. Hai người yêu nhau nhưng gia đình cô Út không đồng ý vì chàng Ba nhà nghèo lại khác dân tộc, không cùng "con ma", không cùng phong tục tập quán nên con trai người Nùng không thể lấy con gái người Giáy làm vợ.

Trước sự phản đối của gia đình, hai người đã đưa nhau lên hang núi Khau Vai để sống. Tuy nhiên, gia đình, họ tộc cô gái đã vác súng kíp, cung nỏ sang nhà trai chửi mắng chàng trai bắt cóc con gái mình, còn gia đình chàng trai cũng mang gậy gộc, súng, dao ra chửi bới nhà gái. Từ hang núi nhìn xuống cảnh máu chảy, đâm chém nhau giữa hai họ. Thương cha, thương mẹ, thương dân làng bỗng trở nên thù hận nhau chỉ vì tình yêu của mình nên hai người đã chia tay nhau về làng, thề kiếp sau sẽ thành vợ thành chồng. Ngày họ chia tay là ngày 27/3 nên người dân trong vùng lấy ngày đó làm ngày họp chợ.

Khi đôi trai gái chia tay nhau, họ đã cắt máu thề: Dù không lấy được nhau nhưng mỗi năm, cứ đến ngày hẹn họ lại lên Khau Vai hát cho nhau nghe, kể với nhau những thầm kín ấp ủ trong lòng trong suốt một năm xa cách. Họ tâm tình, ca hát hết đêm rồi đến hôm sau lại trở về với cuộc sống ngày thường. Ngày cuối cùng của cuộc đời, họ tìm đến với nhau và đi đến chỗ gốc cây rừng, ngồi bên hòn đá nơi hẹn thề năm xưa, ôm chặt nhau cùng đi vào cõi vĩnh hằng. Họ ra đi cũng đúng vào ngày 27/3, ngày mà năm đó họ quyết định chia tay. Về sau tại nơi đây, dân làng đã dựng hai miếu thờ là "miếu Bà" và "miếu Ông" để tưởng nhớ về mối tình trai gái.

Nội dung lễ hội chợ tình Khâu Vai có hai phần là phần lễ và phần Hội. Phần lễ có các nghi lễ: Dâng lễ lên miếu ông, miếu bà, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” nhớ công lao những người đã có công khai thác vùng đất Khau Vai và tôn vinh sự thuỷ chung trong sáng của tình yêu đôi lứa. Trong buổi lễ, chủ lễ là già làng trong xã cùng đại diện chính quyền dâng hương xin phép được tổ chức lễ hội.  

Phần hội: Sau khi lễ dâng hương, cúng lễ kết thúc, chủ lễ sẽ tuyên bố khai hội và người dân sẽ tổ chức các hoạt động văn hoá, thể thao truyền thống do các thanh niên nam nữ cùng nhau trổ tài như múa khèn, thổi kèn lá, tung còn, đánh yến, bắn nỏ, chơi ào,... và tổ chức các cuộc thi như: Chọi bò, chọi dê, hội thi thêu thổ cẩm của các thiếu nữ dân tộc Lô Lô; hội thi làm bánh dày của dân tộc Nùng; thi dệt vải lanh của dân tộc H’Mông...

Trước đây, chợ tình Khâu Vai là chợ của những mối tình trắc trở. Nhưng từ năm 1991 trở lại đây, có nhiều thanh niên nam, nữ các dân tộc trong vùng đến chợ để vui xuân và cũng để tìm bạn tình, nhiều đôi đã nên vợ nên chồng trong dịp đi chợ tình Khâu Vai.