Lễ cúng ma khô tại Hà Giang

Lễ cúng ma khô là phong tục truyền thống diễn ra 12 ngày sau khi một người nào đó qua đời. Vào hôm có người chết, thầy cúng sẽ hứa với hồn ma đó sau 12 ngay sẽ làm lễ ma khô để thả hồn người chết về với tổ tiên, cội nguồn, cầu mong linh hồn đó được siêu thoát. Sau khi chôn cất, nếu gia chủ không có điều kiện tổ chức lễ cúng ma khô thì có thể nhờ thầy cúng làm lễ gia hạn (được gọi là lễ hứa lại). Có thể lùi lại 1 tháng hay vài năm cũng được nhưng nếu không làm sẽ bị hồn ma quấy rối không làm ăn được.

Sáng sớm ngày diễn ra lễ cúng ma khô, gia chủ đến mộ lấy hai mảnh tre khô buộc chéo nhau (tượng trưng cho linh hồn người chết) cạnh mộ mang về nhà. Thầy cúng đặt 2 mảnh tre xuống nền nhà và làm lễ khấn gọi hồn người chết về. Nếu mảnh tre đổ úp nghĩa là linh hồn người chết đã về nhà. Nếu mảnh tre đổ ngửa là linh hồn đó còn ở bên ngoài, thầy cungs phải khấn cho đến khi mặt tre đổ úp mới dừng lại.

Sau khi gọi hồn người chết về thành công, người nhà dựng hình bù nhìn đầy đủ áo quần, khăn vấn đầu từ hai mảnh tre đó rồi để đứng trong một cái mẹt giữa nhà, xung quanh để cơm, thịt, rượu... rồi bắt đầu lễ cúng. 

Lễ cúng bắt đầu với bài khèn cúng ma khô. Thầy cúng đi một vòng quanh nhà rồi mới vào nhà. Thầy cúng, thầy kèn, thầy khèn cùng múa và làm lễ mời người chết về ăn rồi ra đi thanh thản, đừng lưu luyến trần gian. Sau một hồi cúng lại rót rượu, xúc cơm, thịt mời linh hồn người chết dùng. Những người trong gia đình khóc than để tỏ lòng thương tiếc.

Lễ cúng ma khô diễn ra trong tiếng khóc than ai oán, tiếng kèn sầu thảm.

Sau thời gian làm lễ, thầy cúng hỏi ý kiến con ma xem đã có thể ra đồng hay chưa bằng cách tung hai nửa một gióng tre, nếu hai mặt đối lập nhau tức là con ma đồng ý. Sau đó, thầy cúng lấy bù nhìn từ trong mẹt ra rồi từ từ lăn mẹt ra khỏi nhà. Nếu mẹt đổ ngửa nghĩa là con ma vẫn ở trong nhà chưa siêu thoát, thầy cúng pahỉ làm lễ cúng lại cho tới khi mẹt úp xuống đất mới thôi. Kết thúc nghi lễ cúng ma, thầy cúng đốt mẹt và bù nhìn ở ngoài mộ để tiễn linh hồn người chết về thế giới bên kia.

Dân làng mang theo rượu, vàng hương, gạo, lợn, gà sang phúng viếng. Những người có mặt trong lễ cúng ma khô lặng lẽ ôn lại những kỷ niệm với người đã mất. Một số người thân của gia chủ mổ bò, lợn, chuẩn bị nấu nướng để sau lễ cúng ma khô mời cả làng ăn cỗ cúng.