Khôi phục nghi lễ Khảm hải tại Yên Bái

Nghi lễ Khảm hải của bà con người Tày ở Yên Bình, Lục Yên, Yên Bái từ lâu đã không còn được duy trì. Những thầy mo thực hiện được nghi lễ này chỉ còn rất ít và đều đã có tuổi, không đủ sức để ngồi cúng suốt một ngày một đêm. Từ thực trạng này, vừa qua ngành văn hoá, thể thao và du lịch phối hợp với Viện Văn hoá dân gian cùng gia đình ông Hoàng Tương Lai ở xã Xuân Lai (huyện Yên Bình) đã phục dựng lại nghi lễ này để thu thập tài liệu nghiên cứu và bảo tồn bằng hình ảnh.

Thầy mo đang làm lễ cúng dâng lễ vật

Bản chất của nghi lễ Khảm hải thực chất là tục cầu cúng giải hạn, cầu tài, cầu lộc, cầu phúc, cầu trường thọ. Tuy nhiên, trước đây người Tày ở vùng này chủ yếu thực hiện nghi lễ Khảm hải khi gia đình có người già vì quan niệm dân gian của họ cho rằng càng cao tuổi số mệnh con người càng ngắn lại nên dễ sinh bệnh tật mà chết. Bởi vậy, muốn khoẻ mạnh, sống lâu thì phải làm lễ nối số. Đồng thời, gia đình có thể kết hợp cầu may, cầu tài, cầu lộc…khi thực hiện nghi lễ Khảm hải cho người già. 

Gia đình có thể kết hợp cầu may, cầu tài, cầu lộc… khi thực hiện nghi lễ Khảm hải cho người già.

Việc tổ chức nghi lễ không mất nhiều chi phí bởi quy mô khách mời chủ yếu là anh em, con cháu thân cận trong dòng họ và những cụ già trong thôn xóm đến mừng cho người được nối số. Dẫu vậy, lễ vật thì phải chuẩn bị khá tỉ mỉ như giã bánh dày, đan lát nhiều đồ cúng tế như mô hình nhà miếu tế lễ, tháp chín tầng, sọt đựng lễ vật nhiều kích cỡ, nhiều dạng cùng với nhiều sản phẩm nông nghiệp vừa đặc trưng vừa được coi là của ngon vật quý.

Khi chuẩn bị xong lễ vật, hai ông thầy mo gồm thầy cả và thầy phụ cùng nhau làm lễ cúng thần linh thổ địa, gia tiên, cúng vía các lễ vật để xin được làm lễ Khảm hải hay còn gọi là cúng dâng lễ tổ. Trong quan niệm của người Tày, Tổ là một thế lực siêu nhiên ở trên trời đã sinh ra con người giống như Phật tổ trong tín ngưỡng Phật giáo.

Từ hạ giới, con người muốn đem được ước vọng của mình hay vía của người cần được nối số đến với đức tổ, muốn dâng được lễ tổ thì phải có một thầy mo thật cao tay mới dẫn được những thứ đó vượt qua sông Ngân Hà ở trên trời để đến nơi đức tổ.

Lễ vật phải chuẩn bị khá tỉ mỉ

Trong tưởng tượng, dòng sông Ngân Hà là biển nước bao la, mênh mông nơi thượng giới và vượt được qua nó cũng đồng nghĩa với việc vượt qua muôn vàn bể khổ bởi sóng gió, thuỷ quái giống như người ta thường nói là vượt qua mười hai bến nước cuộc đời. Cho nên, có nhiều chương đoạn nội dung khác nhau trong văn tế Khảm hải tương ứng với những gian nan mà con người phải trải qua. Lời tế của thầy cúng khiến người nghe vừa thấy thống thiết vừa vô cùng cảm động.

Các cụ già giải thích rằng, để đến được miền cực lạc, đức tổ cũng phải vượt qua muôn vàn gian truân. Vì thế, khi dâng lễ tổ mà con người cũng vượt qua được những bể ải gian nan ấy thì mới là nghị lực to lớn, sự thành tâm của con người và xứng đáng được đức tổ ban cho phúc, lộc, thọ, khang để sống an nhàn. 

Về ý nghĩa nhân văn, nghi lễ này hướng con người ta biết quan tâm đến cha mẹ già, hướng về cội nguồn tổ tiên và sống có đức tin hướng thiện, răn dạy con người sống phải biết tôi luyện ý chí và nghị lực để vượt qua được muôn vàn khó khăn vươn tới một cuộc sống ngày càng tốt đẹp./.