Đám Sênh – Lễ chay người Cao Lan tại Yên Bái

Người phụ nữ dân tộc Cao Lan

Trong nhiều năm hay trong một đời người, gia đình dòng họ người dân tộc Cao Lan làm ăn không may mắn, gặp  nhiều thất bát, ốm đau bệnh tật, chăn nuôi, trồng cấy thường xuyên bị mất mùa, gặp nhiều tai ương trong cuộc sống... thì đồng bào người Cao Lan sẽ tiến hành làm Đám sênh (đám chay) để tạ ơn trời đất, tổ tiên cầu xin sự che chở và phù hộ cho cuộc sống được an bình, hạnh phúc, ấm no.

Lễ hội Đám Sênh được tổ chức với quy mô gia đình. Trong mỗi một gia đình tùy thuộc vào từng dòng họ riêng biệt mà lễ hội Đám Sênh sẽ được tổ chức ở quy mô to nhỏ khác nhau, thời gian tổ chức dài hay ngắn cũng tùy thuộc vào mỗi dòng họ.

Hình ảnh Đám Sênh – Lễ chay người Cao Lan

Thời gian tổ chức lễ hội Đám Sênh thường được tính theo chu kỳ đời người, nghi thức này không được tiến hành hàng năm và liên tục ở mỗi gia đình dòng họ mà được tiến hành tại mỗi đời, (tính theo 25 năm là một đời thì gia chủ sẽ tổ chức lễ hội Đám Sênh một lần). Nếu ở đời bố vì điều kiện kinh tế chưa thể tổ chức được thì phải khất xin sang đời sau và đời con sẽ phải có trách nhiệm tổ chức nghi thức này để thay cho đời trước. Đối với các dòng họ lớn như họ Trần thì lễ hội được diễn ra trong vòng 7 ngày, bước vào ngày đầu tiên được gọi là ngày khai bút viết sớ (hoi pêt) là ngày bắt đầu vào đám. Vào ngày này, gia chủ phải mời 3 thầy cúng, trong đó sẽ có 1 thầy cả đứng tên tổ chức nghi lễ gọi là Say phù, 12-15 thầy Đạo tràng (gọi là người giúp việc cho thầy cúng đã được cấp sắc) liên tục viết các tờ sớ bằng chữ nôm Cao Lan để thể hiện những nguyện vọng ước mơ về một cuộc sống tốt đẹp thông qua các lá sớ đó. Thời gian viết sớ phải tiến hành liên tục cho tới tận ngày chính thức của lễ hội Đám Sênh. Nghi lễ chính thức cũng sẽ được diễn ra liên tục từ 17h chiều cho tới sáng ngày hôm sau trong ngày cuối cùng của lễ hội này.

Địa điểm tổ chức lễ hội Đám Sênh là tại nhà gia chủ nơi tổ chức nghi lễ. Tại đây, đồng bào sẽ lập hai đàn cúng, một đàn cúng trên nhà nơi thờ tổ tiên của đồng bào, nơi đây sẽ diễn ra các nghi thức chính của lễ hội và một đàn cúng dưới sân nơi thờ các vị thần trông coi đất đai và thổ công.
Lễ vật được dâng cúng trong ngày lễ chính là các lễ chay bao gồm có bánh trái, hoa quả và các thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật. Còn lễ vật tại phía đàn cúng dưới sân nơi thờ các âm binh và đoàn quân quan của các thánh là lễ tạp gồm một mâm cúng chính gồm 1 con ngan và 5 mâm cúng nhỏ có thịt lợn luộc.

 Theo quan niệm của dân gian, đồng bào cho rằng đây là lễ chay nên tổ tiên và  các thần thánh chỉ cần cúng lễ chay, còn các đoàn quân quan đi bảo vệ các thần thánh sẽ được cúng lễ tạp mà không cần phải kiêng chay.

Vào ngày khai bút, gia chủ sẽ mời những người dân làng đến dự và mở một bữa tiệc nhỏ để chiêu đãi mọi người vừa là để thông báo về việc tổ chức lễ hội Đám Sênh của gia đình và cũng vừa để bà con dân làng biết và chúc mừng cho gia đình. Vào ngày này, thầy cúng sẽ tiến hành nghi thức cúng khai bút (hoi pệt) ngay trước bàn thờ tổ tiên của gia đình gia chủ, sau đó thầy cúng và các đạo tràng cũng liên tục viết sớ trong các ngày từ ngày hôm đó cho tới ngày vào lễ hội chính thức. Trong ngày khai bút dân làng sẽ đến dự và uống rượu chúc mừng gia đình gia chủ, tiếp sau đó mỗi người cũng sẽ có một món quà nho nhỏ là các sản vật của gia đình gia chủ để mừng cho gia chủ đã tổ chức được lễ hội Đám Sênh.

Một nghi lễ trong đám Sênh – Lễ chay người Cao Lan

Lễ hội Đám Sênh là lễ hội thắm đượm tinh thần đoàn kết, hội tụ nhiều giá trị nhân văn, tích hợp nhiều yếu tố văn hóa đặc sắc độc đáo của đồng bào người dân tộc Cao Lan ở huyện Yên Bình cũng như nhiều nơi cộng đồng người Cao Lan sinh sống (Tuyên Quang, Thái Nguyên, Bắc Giang, Phú Thọ...). Lễ hội Đám Sênh thể hiện những khát khao, nguyện vọng chính đáng của con người về một cuộc sống tươi đẹp hơn, hạnh phúc hơn, ấm no hơn. Do vậy việc khai thác nghiên cứu và bảo tồn lễ hội Đám Sênh để nhằm tôn vinh các giá trị nhân văn cao đẹp là một việc làm rất có ý nghĩa, nhất là trong xu thế hội nhập hiện nay.