Lễ hội Đền Bà Hải tại Hà Tĩnh

Theo sử sách ghi lại, bà Nguyễn Thị Bích Châu quê ở xã Bảo Lộc, Hải Hậu, Nam Định, là con gái của đại thần Nguyễn Tướng Công, là một ông quan rất mực thanh liêm. Vì 40 tuổi mới sinh được con nên gia đình Nguyễn Tướng Công rất vui mừng và coi như bắt được ngọc, ngày đêm nâng niu nên đã cho đặt tên là Bích Châu.

Từ thủa nhỏ bà đã được cha mẹ chăm sóc dạy dỗ rất chu đáo về văn chương đạo lý cung kiếm võ thuật toàn tài. Cho đến năm Long Khánh thứ nhất (năm 1373) nàng đã được vua Trần Duệ Tông tuyển làm cung phi.

Thời bấy giờ chế độ phong kiến ở cuối thời Trần suy vong, chính sự đổ nát và nhân tài không được trọng dụng, cung phi Nguyễn Thị Bích Châu đã bèn thảo một bản sớ “Kê minh thập sách” để dâng lên vua nhằm chỉnh đốn lại chính sự. Khi sớ được dâng lên, vua mừng quá đã đập tay vào phách mà nói rằng: Không ngờ một người đàn bà lại thông tuệ đến thế! Thật là một Từ Phi (vợ vua Đường Thái Tông ở Trung Quốc vào thế kỷ VII).

Vào năm 1377, nhà vua đã đem quân đi đánh Chiêm Thành. Bích Châu đã làm tờ biểu can ngăn nhưng vua không nghe nên nàng xin đi theo để hộ giá. Khi quân nhà Trần đến cửa biển Thị Nại (Bình Định) đóng quân thì được vua Chiêm là Chế Bồng Nga đã cho sứ giả đem ngà ngọc và vàng bạc tới trực tiếp cho quan quân ta để trá hàng và sau đó lại lập mưu tiến đánh vào lúc nửa đêm.

Quân của Trần Duệ Tông đã bị tấn công bất ngờ, long thể nhà vua bị bất an. Bích Châu đã cưỡi ngựa tả xung hữu đột cầm quân xung trận và bị trúng tên độc. Khi hồi quân về hội điểm an toàn vào rạng sáng ngày 11 tháng 2, bà ngã xuống và bất tỉnh, đến nửa đêm cùng ngày bà đã từ trần. Ba ngày sau vì bệnh tình quá nặng, nên nhà vua cũng đã băng hà.

Quân ta rút lui về kinh đô. Khi tới địa điểm đầu Châu Hoan (Hà Tĩnh ngày nay) vì sóng to, gió lớn, tàu thuyền đã phải ghé vào vũng Ô Tôn (nay là Vũng Áng thuộc xã Kỳ Lợi, Kỳ Anh, Hà Tĩnh). Quan quân đã làm lán trại ở chân núi bên bờ biển rước linh cữu lên để tế lễ. Sau đó linh cữu của nhà vua thì được rước về bằng đường bộ còn linh cữu của quý phi thì được chở về bằng đường biển. Tàu thuyền tiến được khoảng 50 dặm trên biển thì bị gió Đông Bắc tràn xuống nên phải ấn náu tại cửa biển Kỳ Hoa. Sau mấy ngày thời tiết vẫn không thuận nên Triều đình đã xuống chiếu cho an táng quý phi Bích Châu ở tại cửa khẩu bến Kỳ La, huyện Kỳ Hoa (ngày nay là Kỳ Anh).

Vào năm 1470, vua Lê Thánh Tông đã lại thân chinh ngự giá đi đánh Chiêm thành. Khi đến đây đồn trú thấy đền thờ bèn hỏi các bô lão ở địa phương thì được các cụ cho xem bản thần tích của đền. Nhà vua đã biết công trạng của Bích Châu nên liền cho bày đồ tế lễ và đề lên bài vị 4 chữ “Nữ Trung Hào Kiệt” đồng thời cầu xin Ngài phù trợ “Kỳ khai đắc thắng, mã đáo thành công” . Khi thắng trận trở về, nhà vua đã cho quân dừng lại ở nơi đây và sai người chặt gỗ, gọt đá để xây dựng 3 toà điện thờ và sắc phong cho bà là “Chế Thắng Phu Nhân”.  

Lễ hội Đền Bà Hải tại hà Tĩnh

Đền Bích Châu được xây dựng ở trên một bãi đất pha cát biển rộng khoảng 4.500m2 và quay về hướng Đông Nam, phía trước đền nhìn từ trái sang phải là núi Ô Tôn có đền Eo Bạch được xây dựng cuối đời Trần còn được gọi là cửa cá nổi tiếng nhiều hải sản quý.

Toàn bộ công trình được bao bọc bằng cát bồi lấp giống như là một bức tường, ba toà đó là thượng điện, trung điện và hạ điện. Vào năm 1991 ngôi đền đã được Bộ Văn hoá Thông tin công nhận là di tích lịch sử văn hoá danh lam thắng cảnh. Trải qua 634 năm được những người dân địa phương tu bổ và ngôi đền nổi tiếng với sự linh thiêng nên hàng năm đã có rất nhiều du khách thập phương trong cả nước đến thăm viếng và cầu may.

Khách thập phương đến cầu tài , cầu lộc, cầu phúc

Hàng năm cứ đến ngày 12 tháng 2 âm lịch, Ban quản lý phối hợp với chính quyền địa phương làm giỗ cho Thánh Mẫu và tổ chức rất nhiều trò chơi dân gian như kéo co, đua thuyền…