Lễ hội làng Miêng Hạ tại Hà Nội

Hội làng Miêng Hạ thuộc xã Hoa Sơn, Ứng Hoà, Hà Nội, còn được người dân xem là hội pháo. Hội làng được tổ chức vào ngày mồng 4 tháng 1 âm lịch hàng năm. Tương truyền, vào ngày này, thần Cao sơn tức là vị thành hoàng làng được thờ trong đền Thạch vốn được người dân suy tôn là Đức Thánh, là người cầm quân xuất trận đánh giặc gìn giữ bờ cõi nước Văn Lang dưới đời vua Hùng thứ 18. Sau khi giành chiến thắng, ông đem quân về Miêng Hạ để mở hội khao thưởng.

Lễ hội khai mở vào giờ thìn, từ 7 đến 9 giờ sáng, bằng một tiếng pháo lệnh. Làng có 6 giáp được chia phiên để tổ chức lễ hội, đến phiên giáp nào đăng cai tổ chức hội năm đò thì ông trùm giáp của làng đó sẽ được cầm trịch (cái dùi) đánh ba hồi trống, và cũng là người châm ngòi pháo lệnh. Ống lệnh được làm bằng đồng, quả pháo nhồi thuốc nặng khoảng 30 đến 40kg. Sau khi tiếng pháo lệnh vang lên thì từ 3 nơi đền Đông (của giáp Đông và giáp Tây), đền Thạch (của giáp Thạch và giáp Trù),đền Thượng (của giáp Thượng và giáp Đình) sẽ rước kiệu về tựu ở đình làng này. Mỗi nơi đều rước 2 cỗ kiệu, trong đó có 1 kiệu là rước cây bông. Cây bông được làm bằng tre có kết cấu hai tầng giống hình nón cụt, mặt trên có đường kính 10cm, mặt dưới đường kính 40cm, xung quanh được ken đều 36 thanh tre vót tròn và dài chừng 40cm, vòng quanh mỗi thanh tre đều quấn giấy đỏ, xanh, vàng để tua. Tâm hình nón cụt là một ống tre có độ dài khoảng 40cm, được cố định lại bởi hai thanh tre hình chữ thập ở mặt và ở chỗ gần hình chóp.

Ông chủ tế đánh trống khai hội

Các giáp rước cỗ kiệu của giáp mình, trong đó có 1 kiệu cây bông, về đặt ngay trước cửa đình để làm tế lộ thiên vào giờ ngọ (12 đến 1 giờ chiều) hay còn được gọi là tế yến lộ thiên. Nghi thức tế được cử hành rất long trọng. Ông chủ tế và 2 ông đông xướng và tây xướng là những người điều hành cuộc tế.

Bắt đầu, xướng:

- Khởi chinh cổ tam thông (Nổi 3 hồi chiêng trống).

Xướng tiếp theo:

- Nhạc âm, nhạc ti cùng nổi lên. (Cả dàn nhạc cùng đánh).

Xướng tiếp theo:

- Thiêu pháo.

Vừa dứt lời thì một loạt cây pháo của các giáp và các gia đình trong các giáp thi nhau đốt, tiếng pháo nổ rầm rầm rất sôi động, tiếng pháo là mô phỏng cho tiếng sấm, loé ra ánh sáng như tia chớp,  tưởng như dào dạt những cơn mưa đang tưới xuống làng quê làm mùa màng tốt tươi.

Sau khi tế lộ thiên xong, trai đinh các giáp sẽ rước kiệu vào đặt ở trong đình. Những ngày sau đó cụ tế và các cụ xướng, và dân làng cùng đi xem hát hay và đánh võng trên cây đu tiên.

Sau này, vì hội pháo khá tốn kém nên làng không tổ chức lễ đốt pháo nữa mà chủ yếu diễn trò ội ại.

Vui hội và tế lễ thần diễn ra cho tới buổi tối ngày rã đám, lúc nửa đêm, thì làng còn có tiết mục giải áo, nghĩa là mọi màn trướng trong đình đều được hạ xuống. Sau đó, các quan viên cùng nhau vào làm lễ tạ. Cuối cuộc tế tạ sẽ là lễ tế tẩu mã. Khi ấy ánh đèn đuốc trong đình đều đã thổi tắt, trai đinh các giáp đi vào đình một cách lặng lẽ và đưa các cỗ kiệu ra khỏi đình. Ở bên ngoài, dân hàng giáp đang chờ đón kiệu bằng những bó đuốc, thắp sáng rục trời áp giá về đền. Bấy giờ 6 cây bông của 6 giáp sẽ được một cụ già của làng buộc túm lại, ròng lên 1 cái đinh ở chính giữa thượng lương đình. Đèn trong đình lại bật sáng, trai đinh các giáp cùng vào đình, hướng mắt vào 6 cây bông đang được treo lơ lửng ở gian giữa. Dân làng cũng bắt đầu diễn trò ội ại.

Lễ hội làng Miêng Hạ tại Hà Nội

Khi đèn đuốc trong đình đã tắt thì một cụ già của làng sẽ cởi dây ra, thả 6 cây bông đang treo ở thượng lương cho rơi xuống. Bấy giờ trong đình tràn ngập trong bống tối, hầu hết là có trai đinh của các giáp. Tuân thủ theo tục của làng, các chàng trai phải cởi hết áo quần ra, chỉ mặc chiếc quần đùi (cụ già đóng khố), sau đó trai đinh cùng hô ội ại rồi cùng lao vào, nhảy lên để cướp cây bông xuống. Nếu có người giật được cây bông xuống thì xé bông ra, cướp lấy cái nõ tre chạy ra phía ngoài đình và mang về đền của giáp mình. Kỳ ội ại, đinh của giáp nào mà cướp được 3 cái nõ cây bông thì giáp đó tâm niệm người dân trong làng sẽ gặp được nhiều may mắn trong năm mới.

Việc một người cướp được chiếc nõ trong đêm tối thực sự rất vất vả, bởi vì các trai đinh đều tranh nhau giằng xé. Người nào không cướp được nõ bèn nhặt các thanh tre quấn giấy mang về nhà làm phước.

Trò ội ại trong ngày hội làng Miêng Hạ còn được gọi là trò cướp nõ xé bông. Cướp nõ xé bông trong thành ngữ tiếng Việt có một câu "ba mươi sáu cái nõn (nõ) nường" tức là để mỉa mai ai đó cứ đòi hỏi thứ cao quá đáng, được bắt nguồn từ một phong tục cổ tại Dị Nậu và Khúc Lạc (Phú Thọ). 

Các chủ tế và giáp xướng đang tế lễ

Bản thân hình của cây bông dù đã được cách điệu hoá và nhân dân Miêng Hạ đã duy trì tục hèm nhưng cũng không thể lý giải nổi bản chất của trò ội ại mang ý nghĩa gì, theo suy đoán chủ quan thì tượng trưng cho cây vàng cây bạc và cướp nõ chính là diễn tục cướp vàng cướp bạc. Tuy nhiên, thực chất cây bông thực chính là hình ảnh tượng trưng cho âm và dương.
Trai đinh của giáp nào mà cướp được nõ đều rất phấn khởi. Họ mang về đền làng mình một cách thành kính và dâng nõ lên bàn thờ thổ thần. Sau một hồi tế tạ thổ thần, họ sẽ hóa nõ (đốt thành than) trước sự vui mừng và reo hò của dân hàng giáp. Ai cũng đều tin rằng năm đó giáp mình sẽ gặp nhiều may mắn.

Trò ội ại, trong lễ hội làng Miêng Hạ chính là tâm thức của người dân để mong cho ngày hội đầu năm của dân làng được âm dương hòa hợp, để vạn vật không ngừng sinh sôi phát triển, cầu cho vật thịnh dân an, phồn thực mãi mãi cùng với tiếng pháo tượng trưng cho trận mưa, cầu sự mát lành. Những năm trở lại đây, trò ội ại trong lễ hội làng Miêng Hạ vẫn tiếp tục được tổ chức, và đã trở thành một trò vui không thể thiếu trong ngày hội.