Lễ hội đền Măng Sơn tại Hà Nội

Đền Măng Sơn là một ngôi đền cổ thờ Đức Thánh Tản Viên của nhân dân tổng Tường Phiêu xưa. Theo các cụ già nơi đây kể lại:  Đức Tản Viên từ núi Ba Vì đã đi thăm thú nhiều nơi. Một hôm, ngài đến dừng chân ở Sơn Đông, thấy cảnh sắc nơi đây nên thơ, người dân thì đôn hậu, đời sống cũng khá giả, nên liền ở lại, cho xây dựng một cung điện ở đồi Măng Sơn . Nhân dân quanh vùng đã học được ngài dạy cho nghề săn bắn nên nhiều người dân đã săn bắt chim muông rất khá. Sau khi ngài rời quê hương, dân làng vì nhớ tới công lao to lớn đó, đã lập đền thờ và mở hội hàng năm tại đền Măng Sơn. Hội đền Măng Sơn được tổ chức từ ngày mồng 6 đến ngày 12 tháng Giêng.

Vào ngày hội đền Măng Sơn, 5 xã trong tổng có: Sơn Trung, Sơn Đông, Trạch Lôi, Tường Phiêu, Thuần Mỹ đã cử các đại diện mang theo lễ tập trung lên đỉnh Sơn Trung. Lễ vật là một hộp quả có hình lục lăng được chồng 8 tầng và được 4 người khênh.

Lễ hội đền Măng Sơn tại Hà Nội

Trai đinh các xã đều tụ tập đông đủ ở đình Sơn Trung, các cụ sẽ cắt cử các trai đinh đi rước 3 cỗ kiệu ở trong đặt long ngai bài vị của 3 vị Đức Thánh Tản là Tản Viên, con ông bác và hai anh em Quý Minh, Cao Sơn là con ông chú, lên đền Măng Sơn để tế lễ. Cứ 8 người khiêng một kiệu, đi ngoài là một người cầm lọng, một người cầm cờ đi trước múa dẫn đường, một người đánh trống khẩu để dẹp đám, thành một cỗ. Riêng kiệu Thánh Tản Viên sẽ có thêm 2 cái quạt vả lớn được che ở hai bên. Đây là 3 cỗ kiệu hiếm có của vùng. Việc trang trí quần áo cho 3 long ngai cũng khá đặc biệt. Cả Tam vị Đức Thánh Tản đều đội mũ Kim Ngạc, quần áo vóc trắng, bên ngoài choàng áo vóc đỏ, ngoài cùng là áo hoàng bào có màu hoàng yến, đeo thắt lưng cổn long, đeo hia hổ túc. Mỗi năm rước kiệu các ngài Đức Thánh Tản là dịp để người dân trong vùng và du khách chiêm ngưỡng vẻ đẹp lỗng lẫy của dung nhan các vị do người dân tưởng tượng và sáng tạo ra.

Một nghi lễ lớn như vậy là dịp để người dân bày tỏ tấm lòng thành kính lên các vị thánh. Các xã đều cử đại diện vào tế. Chủ tế thường là một cụ cao niên của làng Sơn Đông. Bên cạnh chủ tế còn có ba vị  bồi tế, một người đọc văn, 5 người dẫn rượu, 5 người dẫn đèn. Thường là những người cao tuổi, vợ chồng chu toàn, con cháu đầy đặn, và là người có phẩm hạnh mới được chọn để làm vai tế. Người dân Sơn Đông có quan niệm rằng, việc tế lễ là rất hệ trọng, ảnh hưởng tới phúc lành của mọi nhà nên phải chọn người một cách cẩn trọng mới được vào tế lễ.

Các cụ bà đang bổ cau tiêm trầu trong ngày hội đền

Một điều đáng lưu ý nữa là có một mâm ngũ quả sẽ được dâng lên thờ thần, trong đó có bày các thứ quả được trồng trong vùng. Nhưng không thể thiếu mít xanh, ở Sơn Đông có loại mít có rất quả sớm, người dân gọi loại mít này là mít chiêm. Sau quả mít là 1 quả dứa non, quả chuối, quả bưởi, quả quít hoặc quả cam…

Lại nữa, một mâm cỗ khác tế để thần không thể thiếu thú rừng. Tương truyền: Hồi xưa, thú rừng sau khi bắt được sẽ để khô. Sau này, khi việc săn bắt thú rừng càng ngày càng khó, người ta đã thay thế bằng 3 miếng thịt lợn sống. Quá trình tiến hành tế lễ, ông chủ tế sẽ thay mặt cộng đồng, diễn lại các nghi thức dân làng đã được hưởng lộc do Đức Thánh Tản săn bắt. Khi ông chủ tế đọc văn tế đến câu ẩm phước, chủ tế sẽ dừng lời, trân trọng nâng chén lên để nhà ngài nghiêng người sang một bên để giả uống. Đến đoạn thụ tộ thì ông chủ tế sẽ thành kính nâng chén đặt vào trong mâm lễ. Văn tế đọc đến đoạn thù tạc, chủ tế sẽ dùng đũa gắp lật đi lật lại ba miếng thịt lợn coi như đã hưởng lộc ngài.

Cuộc tế thần tại đền Măng Sơn đã hoàn thành, 1 giờ chiều cùng ngày, dân hàng tổng sẽ rước 3 cỗ kiệu từ đền về bãi Dộc Thày, hạ kiệu và xếp ngay ngắn, sau đó toàn dân sẽ tỏa ra bãi tổ chức để tham gia các trò chơi vui của ngày hội. Tại đây, nam nữ sẽ tham gia hát ví đúm giao duyên. Các đô vật của các xã và các nơi lân cận sẽ tham gia vật giải. Ngoài bãi có tổ chức thi bắn nỏ, đánh đu cây. Cuộc vui chơi cứ tiếp diễn trong suốt chiều ngày hôm đó. Tối đến người dân sẽ đốt đuốc ca vui cho đến nửa đêm, sang đến giờ Tý (quá nửa đêm) mới tiến hành rước kiệu 3 ngài về đình. Đèn đuốc đã sáng trưng. Dọc đường về qua xóm có cây đa ở trước cổng làng đã có sẵn một cây đuốc lớn  (cón được gọi là cây đình liệu), tiếp lửa đốt lên để nghênh đón kiệu ngài làm cho đám rước càng lung linh và huyền ảo.

Hội đền Măng Sơn hấp dẫn khách xem hội bởi các trò chơi dân gian và hiện đại

Truyền rằng: Dân làng nơi đây phải làm vậy để tái diễn lại sự tích Đức Thánh Tản đi săn, bắt được thú, nghỉ đêm tại bãi Thày, dân các xã mang rượu đến cùng ăn uống, ca hát, vui chơi.

Rước về tới đỉnh Sơn Trung, họ đưa 3 ngài vào yên vị, lễ hội Tản Viên vẫn chưa chấm dứt. Các bô lão trong làng vẫn còn phải tế trực vào các buổi tối cho tới ngày 12 tháng giêng âm lịch mới được tế giã.

Sang ngày mồng 8 tháng Giêng, dân làng Sơn Đông sẽ cũng nhau diễn lại hội Thánh Tản như vào hôm 6 tháng Giêng, tuy nhiên đoàn không dừng ở bãi Thày mà tiến thẳng về đình, quy mô có phần nhỏ hơn.

Lễ hội Tản Viên xưa kia được tổ chức với qui mô lớn, mang màu sắc văn hóa và tín ngưỡng riêng của một vùng, đặc biệt nghi thức rước đêm lại để lại mốt dấu ấn khó phai mờ đối với những ai đã một lần tới dự hội ở Sơn Trung, qua đó đã phản ánh niềm tự hào của người dân nơi đây về truyền thống văn hóa tại địa phương.