Lễ hội đền Ba Xã tại Hà Nội

Theo các cụ cao niên kẻ lại: Xa xưa, vùng này được coi là rốn nước đồng chiêm, việc trồng trọt canh tác cả năm chỉ ở một vụ mà vẫn bấp bênh. Cư dân thì đói nghèo xơ xác trên cánh đồng trắng, nước trong. Cho đến khi có một người họ Mạc, tên gọi là Trâu Trắng đã dạy người dân quanh vùng để ngăn nước và cấy các giống lúa thích hợp theo từng mùa vụ. Kết quả là dân được ấm no, quần cư trở nên phồn thịnh và trù phú hơn. Khi ông qua đời, nhớ tới công ơn ấy, nhân dân trong vùng góp sức và quyên tiền lập đền thờ và tôn ông lên làm đức thành hoàng làng và cũng từ đấy người dân nơi đây có thói quen kỵ huý với tên gọi: Trâu.

Lễ rước kiệu truyền thống

Đền thờ đức thánh Mạc Trâu tọa lạc ở nơi trung tâm của 5 thôn: Thịnh Bằng, Thịnh Cầu, Thịnh Thần, Thịnh Hạ và Thịnh Thượng. Mặt đền quay về hướng đông, nhìn ra mặt hồ sen rộng bao la bát ngát. Hai bên tả hữu của đền, một bên là chi lưu của sông Nhuệ, và một bên là đường cái quanh co uốn khúc như một con rồng, con rắn đang lượn quanh. Đền thánh Mạc Trâu có kết cấu mặt bằng theo kiểu "nội công ngoại quốc". Từ đường lớn đi vào là một con đường vỉa gạch nghiêng sẽ đưa ta đến sân chầu. Hai bên đường và dưới bóng các cây cổ thụ, có đặt nhiều con trâu đá, ngựa đá, và chó đá và voi đá trông rất uy nghiêm nhưng cũng rất dân dã. Chính điện trông rất khang trang được chia làm 3 lớp, nên thường gọi tên nôm là tam cung. Trên các chắn gió, vì kèo, đặc biệt là cửa võng đều được chạm trổ nhiều họa tiết tinh vi như: hoa lá,  tứ linh, cá chép vượt Vũ Môn... Nội cung có bày bài vị đức thành hoàng và 5 bát hương thờ của 5 làng cùng nhiều đồ tế khí: bát bửu, tàn lọng, kiệu rước, xà mâu... Ở 2 bên chính điện, cùng trông ra ngoài sân chầu là 2 dãy nhà 5 gian, ứng với 5 thôn được dùng làm nơi để tiếp khách và nhận lễ trong mỗi dịp lễ hội...

Dâng lễ vật trong lễ hội đền Ba Xã

Đền Ba Xã bốn mùa bát tiết hương bay. Nhưng nhộn nhịp tưng bừng hơn cả lại là kỳ lễ hội thường niên được tổ chức vào ngày 12 tháng 6. Và như đã thành tục lệ, cứ 5 năm lại mở một kỳ lễ hội to. Để chuẩn bị cho ngày vào hội, người ở 5 thôn ở Minh Đức sẽ nuôi 5 con nghé. Trước ngày lễ hội các con nghé này sẽ được dắt đến thi. Con nào vào giải sẽ được chọn để mở hội giết thịt tế thần vào ngày hôm sau, và thịt sẽ được chia đều để 5 thôn thụ lộc.

Ngày khai hội 12 tháng Sáu, từ lúc sáng sớm, cả làng đã rộn rã, tưng bừng kéo nhau ra đền. Người của 5 thôn trong không khí tưng bừng, trống giong cờ mở rước kiệu đưa thần thánh đang thờ trong thôn của mình về đền dự hội. Sau khi cả 5 thôn đã tề tựu về đền đông đủ, lễ rước nước cũng chính thức bắt đầu. Vẫn theo thứ tự anh đi trước em theo sau, 5 đoàn rước tiến ra sông Nhuệ để làm lễ rước nước. Dẫn đầu mỗi đoàn rước là một đội cờ. Theo sau là đội nhạc, đội kiệu sẽ rước bát nhang hương án, và một kiệu rước chum nước. Chum nước được quây xung quanh bằng một tấm vải trắng, miệng phủ một tấm vải vuông màu đỏ. Tới bờ sông 5 thôn, mỗi thôn sẽ lấy đủ nước để về làm lễ mộc dục.

Nghi thức cúng tế trong ngày hội

Sau lễ mộc dục sẽ đến lễ tế thần, lần lượt 5 thôn sẽ làm lễ tế, tiếp sau đó là lễ tế của các gia đình, các dòng họ và du khách thập phương. Trong khi lễ tế diễn ra một cách long trọng ở chính đền, ở ngoài hồ và ngoài bãi đền lại diễn ra nhiều trò chơi rất sôi động như: múa lân, múa rồng, đấu vật, chọi gà. Nhưng sôi nổi nhất, cuốn hút người xem nhất là trò túm nước và đập bị gạo. Người ta sẽ treo các bị gạo và các túi nước lên một cái giá treo. Ai đập được vào bị gạo thì sẽ được thưởng. Ai đập vào túi nước, túi nước vỡ ra sẽ bắn tung tóe vào người, khiến người đứng ngoài xem phá lên cười.

Lễ hội đền Ba Xã từ lâu đã trở thành lệ của 5 thôn: Thịnh Bằng, Thịnh Cầu, Thịnh Thượng, Thịnh Thần, Thịnh Hạ và khách thập phương kéo về tham dự rất đông. Để đáp ứng tối đa cho việc ăn ở của du khách thập phương, nhiều người dân địa phương đã quần tụ lại gần đền để dựng nhà, lập quán tạo thành một nơi buôn bán sầm uất. Chính vì vậy mà ở cách đền Ba Xã ngày nay không xa có một địa danh có tên gọi là: Phố Cống Thần.