Lễ hội chùa Trăm Gian tại Hà Nội

Lễ hội chùa Trăm Gian là một lễ hội vùng, gồm nhiều thôn như thôn Thượng, Nội, Phương Khê( thuộc xã Tiên phương) và Thổ Nghĩa là Xã Tân Hoà, huyện Quốc Oai ngày nay.

Phần lễ của lễ hội chùa Trăm Gian bao gồm: Đại đám có lễ rước kiệu Thánh, lễ rước nhang yến (án), rước giá cỗ gồm bánh chưng và bánh dày của nhà chùa, rước giá văn bản là giá để bản văn tế, rước bát nhang và mâm ngũ quả. 

Lễ rước kiệu Thánh là kiệu bát công được 18 người khiêng, mỗi một giá rước có 4 người khiêng. Người khiêng đều phải mặc áo Mã tiền gồm bên trong là thân áo, bên ngoài có đính các dải phướn có nhiều màu xanh, đỏ, tím, vàng, phía trên chỉ nhỏ như chiếc đũa cả, phía dưới lại to bằng mái chèo.

Lễ hội chùa Trăm Gian còn được gọi là lễ hội đánh cờ người

Ngày mồng 4, đúng vào giờ Thìn (7-9 giờ sáng) đội rước kiệu sẽ di chuyển ra sập đá ở trước nhà Tiền đường để trí kiệu (tức là chồng đòn), các tàn quạt được cắm xung quanh và bày dàn bát bửu. Tiếp theo, đoàn rước sẽ di chuyển xuống núi theo hình chữ chi từ chùa xuống gác chuông rồi vòng qua phải, sau đó quay lại đi giữa nhà giá ngự, rồi đến hồ bán nguyệt để ra đường làng, từ đây đoàn rước sẽ đi thẳng ra Quán Thánh nằm ở giữa đồng chiêm là lưu lại dấu tích bước chân thứ nhất của Thánh khi về quê xin tương cà.

Khi đến hòn đá ở Quán Thánh thì dừng chân để tổ chức tế. Ông Quản Tuần là chỉ huy đám rước cùng các vị chức sắc chánh phó tổng, được trương tuần dẹp đường. Tế xong sẽ rước về, khi đi tới chân núi thì rước thẳng lên chùa chứ không cần đi theo hình chữ chi nữa.

Buổi tối Thánh hoàn cung, đoàn Mai Lĩnh sẽ phải làm lễ trình rối ở trước cửa điện Thánh với ý nghĩa tượng trưng cho việc trình diện của quân Minh năm xưa.

Theo người dân kể lại, khi quân Minh sang xâm lược nước ta đã giết người, cướp của, đốt các chùa chiền, chúng hành động vô cùng tàn ác, chính Ngài đã làm ra mưa máu khiến quân giặc bị bệnh mà chết , bị hao tổn binh lực nên phải rút đi. Sau khi quân Minh rút về nước, còn một số ít quân sĩ xin ở lại Mai Lĩnh lập nghiệp. Chính vì vậy, hằng năm cứ vào đêm chính hội của lễ hội chùa Trăm Gian (đêm mồng 4 tháng Giêng) nhân dân Mai Lĩnh, nay thuộc địa phận quận Hà Đông lại cử một nhóm người đến để lễ trình con rối tượng trưng cho nghi thức trình diện của quân Minh năm xưa. Nếu như năm nào người dân Mai Lĩnh không lễ trình thì y như rằng họ sẽ gặp nhiều vận vui, làm ăn thua lỗ.

Đoàn Mai Lĩnh gồm 4 đến 5 người, gồm một người sẽ gánh những con rối được đựng trong hai cái bồ to và mấy người đi theo trình rối. Trong lễ trình rối, họ sẽ căng màn lên, người trình sẽ đứng sau màn và lần lượt giơ con rối bà mẹ và các con để trình diễn. Trình xong, các con rối sẽ được cất đi để ngày hội năm sau lại dùng, sáng ngày hôm sau đoàn ra về.

Khuôn viên chùa Trăm Gian

Về mâm “ngũ quả” dâng lên Thánh gồm nhiều thứ quả như: 6 nải chuối tiêu, 10 quả cam đường ,  10 quả cam sành,  10 quả quýt, 1 quả bưởi đào, 1 quả bưởi, 1 quả bưởi đường, 1 quả bưởi gấc, 1 quả na, 1 quả mít một quả, 1 quả dứa…  nói chung cứ càng nhiều thứ quả thì càng tốt.

Trong hội rước ngày mồng 4, cỗ chay là do sư chùa sửa soạn, gồm 16 cái bánh chưng và 16 cái bánh dày, cúng xong sẽ chia đều cho 4 thôn.

Đoàn đại biểu Bối Khê là quê hương của Đức Thánh sang dự hội chùa Trăm Gian được mọi người gọi là các cụ Sãi quan anh, gồm 8 cụ ông và 8 cụ bà. Đến ngày hội chùa Bối Khê vào 12 tháng Giêng, đoàn đại biểu của “tứ bích” lên tham dự và cũng lại được gọi như thế.

Để đón tiếp cẩn thận, làng sẽ bình chọn trong “Tứ bích” mỗi thôn có 2 người, phải là những người cao tuổi, có uy tín và được người dân kính trọng, đức cao vọng trọng, đầy đủ tư cách, khi tiếp khách phải nói năng lễ độ, biết nhún nhường, cùng hàn huyên thân tình sau 1 năm xa cách. Các cụ Sãi Bối Khê được lấy từ 7 sào ruộng do nhân dân trong làng cấp để tổ chức 2 bữa cơm (trưa ngày mồng 4 và sáng ngày mồng 5) và một bữa nước vào tối ngày mồng 4. Cỗ chứa Sãi làm rất to, được bày trên mâm vuông hai tầng. Trưa ngày mồng 5 dân anh trở về.

Ngày mồng 5 thổi cỗ chùa, người đến lượt phải làm mà không được cấp ruộng. Từ tối ngày hôm trước, gia đình thổi cỗ đã cử người đi mời khắp lượt, người đến chùa đều được nhận quà mừng. Gia đình phải chuẩn bị loại gạo ngon, dùng rá mới để vo, dùng chậu mới để đựng cơm canh. Vo gạo xong bày cả dãy dài, ông chủ sẽ đi xem và thọc tay vào từng rá gạo để kiểm tra chất lượng.Trưa ngày mồng 5 sẽ ăn cỗ chùa.

Chùa Trăm Gian là nơi thờ Đức Bồ tát khai Sơn - Nguyễn Bình An

Đặc biệt, gia đình nào được chọn thi cỗ chay gồm xôi và chuối, thì để tế tạ ngày 6, phải chuẩn bị từ vài tháng trước.

Phần hội diễn ra rất đông vui, với nhiều trò chơi và cuộc thi phong phú và độc đáo như: Thổi cỗ chùa, múa rối, thi oản chuối, đấu vật, đốt pháo…. Đặc sắc nhất phải kể đến cờ người. Chính vì vậy, hội chùa Trăm Gian còn được người ta gọi là lễ hội đánh cờ người.

Hội pháo cũng diễn ra rất sôi nổi, có pháo hoa, pháo bông, pháo ném và màn bắn pháo trên cao, pháo nhị thanh, pháo chuột.