Hội Lỗ Khê tại Đông Anh - Hà Nội

Nhắc tới Lỗ Khê người ta nghĩ ngay tới ngôi làng là đất tổ ca trù vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng đến nay được hơn 600 năm. Trong ba làng tổ ca trù được công nhận, Lỗ Khê là nơi có nhà thờ tổ nguyên vẹn nhất. Hội làng Lỗ Khê có vai trò quan trọng trong việc phát triển ca trù ở Bắc Bộ.

Lỗ Khê xưa thuộc huyện Đông Ngàn, phủ Từ Sơn, xứ Kinh Bắc. Nay thuộc xã Liên Hà, huyện Đông Anh.

Thành phố Hà Nội có 3 làng gói bánh chưng nổi tiếng là làng Tranh Khúc, làng Bạc và Lỗ Khê. Trong số đó, Lỗ Khê nổi tiếng nhất với tập tục văn hóa "hát ca trù" tại sân đình trong những ngày làm bánh chưng chuẩn bị đón tết. Hát ca trù là sinh hoạt văn hóa độc đáo của người dân nơi đây. Giáo phường Lỗ Khê vẫn còn giữ sinh hoạt đến ngày nay. Trước đây, giáo phường thường tổ chức các cuộc thi để chọn thủ khoa và á nguyên (giải nhất, giải nhì) vào biểu diễn trong triều đình, dinh quan. 

Hàng năm, vào ngày 6/4 và 13/1 âm lịch, tại nhà thờ tổ Lỗ Khê đều tổ chức lễ hát xướng. Trước ngày lễ khoảng một tháng, những giáo phường trong 2-3 huyện giao hiếu với nhau họp bàn, cử ra một người trùm lớn tuổi từng trải để điều khiển mọi việc. Trong khi cử hành các nghi thức tế lễ, các phường đều tuyển đào hay, kép giỏi tới múa hát. Chỉ những người được dự chầu cử mới được phép hát thờ tổ. Tương truyền xưa kia chính Đức Thánh tổ đã làm ra khúc hát đó nên cô đào chỉ dành để hát thờ, không hát ở đền, miếu và cũng không hát cho bất kỳ ai nghe. Hát thờ tổ khác với hát cửa đền ở chỗ: khi bắt đầu vào kép hát, một kép đeo đàn đứng ở giữa gẩy, hai kép đứng hai bên gõ sênh ngâm khúc "Non mai". Sau khúc ngâm này đến các lối hát khác (44 lối), tới gần sáng thì hát múa bỏ bộ: 4 hoặc 8 cô gái ăn mặc dân giã, vừa hát vừa thực hiện động tác minh họa cho lời hát. Khi múa hát không được phép quay lưng lại bàn thờ và cười đùa. Thông thường trong hội Lỗ Khê còn có múa tứ linh và múa bài bông. Múa bài bông là nhã nhạc của bậc đế vương, cầu kỳ và bài bản.

Lễ giỗ tổ làng ca trù làng Lỗ Khê là một sinh hoạt văn hóa nghệ thuật độc đáo của Hà Nội ngàn năm văn hiến. Những khúc hát ca trù tạo nên sự hấp dẫn, linh thiêng, sự phong phú đa dạng trong lễ hội truyền thống.