Hội làng Động Phí tại Hà Nội

Làng Động Phí nằm ở xã Phương Tú thuộc huyện Ứng Hoà, Hà Nội. Trước đây, Động Phí là một xã gồm 3 thôn là Nguyễn Xã, Động Phí, Ngọc Động, thuộc tổng Đạo Tú của huyện Ứng Hoà. Ngày nay, ba thôn này thuộc địa phận xã Phương Tú. Lễ hội làng Động Phí là một trong những lễ hội lớn trong vùng vẫn được tổ chức vào 2 là ngày mồng 3, 4 tết hàng năm, với sự tham gia của 2 thôn là Ngọc Động và Nguyễn Xá.  Đình làng Ngọc Động và đình làng Động Phí và đình làng Nguyễn Xá là nơi thờ ba vị Thành hoàng là hai anh em Bạch Địa, Bạch Tượng và người em Đô Đài, những người đã có công giúp vua Đinh Bộ Lĩnh đánh tan giặc ngoại xâm thống nhất đất nước. Do Bạc Tượng là anh cả nên hội làng Động Phí thường tổ chức lớn nhất.

Ngày chính hội làng Động Phí là ngày mồng 4 tháng Giêng. Tương truyền, ngày này là ngày huy công Bạch Tượng xuất trận đánh tan quân thù. Tuy nhiên, hội làng này đã được tổ chức tưng bừng bắt đầu từ chiều ngày mồng 3 tết. Hôm đó, làng tổ chức lễ nghiềm quân nhằm  biểu dương lực lượng đã tham gia rước kiệu Thành hoàng. Tất cả quân rước tề tựu đông đủ tại sân trước nhà đại bái trong đình Động Phí, dưới sự chỉ dẫn của ban khánh tiết, đoàn rước sẽ theo trình tự từ đình ra đầu làng, sau đó xuống cuối làng.

Biểu diễn múa trống tại lễ hội

Hội đình nghiềm quân gồm có đội cờ, nhạc bát âm, rước bát bửu, múa sênh tiền gồm 12 - 16 em gái, đội trống nữ và đội múa rồng phù giá kiệu. Đáng chú ý nhất của hội rước làng Động Phí gồm bốn cỗ kiệu:

1. Kiệu Tam tự (một đỉnh đồng và hai cây nến bằng đồng).

2. Kiệu ngũ sự (một đỉnh, hai cây nến bằng đồng và hai lọ lộc bình).

3. Kiệu long đình có đặt long ngài bài vị đức bản thổ.

4. Kiệu bát cống được 16 người khiêng, trên kiệu đặt long ngài bài vị của Bạch Tượng đại vương.

Rước kiệu Thánh một vòng đi quanh làng xong thì hồi giá trở lại đình, xếp các cỗ kiệu ở trước cửa nhà đại bái. Buổi tối, các cụ già trong làng sẽ tổ chức lễ tế Thành hoàng. Việc tế diễn ra rất nghiêm trang. Tục từ xưa đến nay, mỗi lần vào hội làng Động Phí phải chuẩn bị một cỗ chay để dâng lễ nhà Thánh.

Mâm cỗ chay này gồm: ba bát cơm, ba bát chè, ba bát canh đậu và sáu đĩa (đĩa cùi dừa, đậu ván, lạc, bí, vừng, giá đậu) cũng còn gọi là tục cúng.

Sáng ngày mồng 4 tết mới là ngày chính hội, dân làng Động Phí đều tập trung về đình để nghênh đón hai đoàn rước của làng Ngọc Động từ dưới lên và đoàn rước của làng Nguyễn Xá từ trên xuống. Theo quy định, khi đám rước của làng Nguyễn Xá đến trước thì cả đoàn phải dừng ở trước nghi môn để đợi đám rước của làng Ngọc Động đến và đi trước vì Thành hoàng Ngọc Động là thờ cúng Tượng Địa đại vương, người thuộc bậc trên của Thành hoàng làng Nguyễn Xá thờ Đô Đài đại vương.

Đây cũng chính là thời điểm không khí ngày hội làng Động Phí tưng bừng nhất.  Cuộc hội nhập của đám rước của 3 làng cùng nghênh đón tiếp nhau. Lúc này, đội múa sư tử bắt đầu trình diễn, tiếng trống hội vang lên, đã phá vỡ trật tự nghiêm chỉnh từ trước của đám rước kiệu, có khi còn có cả kiệu quay, kiệu bay. Cờ xí và bát bửu bay phấp phới, rợp cả một vùng trời. Múa trống, múa sênh tiền.... đã bộc lộ rõ tài năng đa dạng.

Đặc biệt trong lễ hội trước đây còn có cò trò cướp cầu, ngày nay thì đã không còn. Tương truyền quả cầu này được làm cây chuối hột, có đường kính 0.4m. Lễ cướp cầu thường tổ chức ở sân đình thôn Động Phí, có 5 thôn lân cận tham gia, chia làm 9 keo thường kéo dài 3 ngày, bên nào cướp được cầu rồi đưa vào hố của mình sẽ là đội chiến thắng.

Sau những màn trình diễn sôi động của các trò dân gian, các cỗ kiệu Thánh sẽ được đón rước đến nghi môn và đặt ngay ngắn tại trước cửa đình. Bấy giờ các cụ và trong thôn cũng bước vào thực hiện các nghi lễ tế cộng đồng. Cuộc tế lễ thường kéo dài nhiều tuần. Buổi trưa, các làng sẽ tổ chức ăn chay kết nghĩa với nhau. Cuối buổi chiều dân làng Ngọc Động và Nguyễn Xá rước kiệu của làng mình về. Các thôn vẫn tiếp tục nghi lễ tế vào đêm hôm đó tại đình của làng mình.

Hội làng Động Phí đã thể hiện được truyền thống uống nước nhớ nguồn, tưởng nhớ công ơn của các vị anh hùng đã có công với đất nước, từ đó thắt chặt mối thân tình giữa các thôn  với nhau.