Hội làng Đại Lan tại Hà Nội

Việc chuẩn bị cho hội làng được bắt đầu từ nửa tháng trước đó. Chiều ngày 23 tháng Chạp, dân làng sẽ tổ chức lễ rước nước từ sông Hồng về đình để làm lễ. Dẫn đầu có tuần đinh thổi tù và để dẹp đường, tiếp đến sẽ là đội cờ, đội bát âm và theo sau là kiệu nước. Bên trên kiệu nước có đặt một chóe sứ. Đi sau kiệu là các cụ ông. Khi đến bờ sông, đoàn rước sẽ dừng lại tại miếu Hà Bá. Sau khi hành lễ tại miếu xong, chóe nước sẽ được chuyển xuống thuyền. Khi con thuyền tiến ra đến giữa sông thì cụ Tiên chỉ sẽ dùng gáo trịnh trọng múc từng gáo nước lên đổ vào chóe, sau đó sẽ rước về đình. Buổi chiều ngày hôm đó, nước trong chóe sẽ được người dân dùng để lau ngai, bài vị của thần. Ngoài ra, còn phục vụ cho việc mộc dục triều y tức là llau rửa ngai thờ, phong mũ, áo, làng sẽ chọn lựa ra ba cụ song toàn. Các cụ sẽ tắm gội từ hôm trước. Nửa đêm ngày 23, tại hậu cung, chỉ 3 cụ mới được vào vấn đổi mã. Mã gồm có mũ, hia, áo, đai đem phong lên 3 ngai thờ. Sáng ngày mồng 4 Tết, các bộ mã này sẽ được đi đem hóa.

Đình Đại Lan, nơi diễn ra lễ hội

Sáng ngày mồng 6 tết, hai đoàn rước đang chuẩn bị xuất phát từ đình. Một đoàn do 4 trai làng khiêng kiệu long đình ra nghè để rước bát hương về đình. Khi đoàn rước này đi từ nghè về đình thì khi đi qua cửa đền Đức thánh Bà phải dừng lại. Tại đây, những người thuộc Hội Tư văn với y phục áo the khăn xếp, thắt lưng đỏ sẽ khiêng kiệu bát cống rước Đức thánh Bà ra nhập đoàn cùng tiến về đình. Kiệu Đức thánh Bà sẽ đi trước theo sau là kiệu long đình. Buổi chiều ngày mồng 6, tại đình sẽ tổ chức lễ tế hội đồng.

Trong năm, vào các ngày sinh và ngày hóa của các vị thần, dân làng đều tổ chức tế lễ, nhưng chỉ cử hành vào chiều ngày mồng 6 mới tiến hành lễ rước văn. Văn tế sẽ do một vị cao niên trong làng viết, phải là người viết chữ đẹp và có phẩm hạnh tốt. Ở Đại Lan, việc này là do vị Tiên chỉ đảm nhiệm. Đúng giờ đẹp đã định, dân làng đem long đình,  tài tử đồng văn, cờ quạt, một chức sắc mặc áo thụng, đội mũ, đến nhà của người viết văn tế để rước bản văn ra đình. Người viết văn cũng phải mặc áo thụng, đội mũ và đi theo sau long đình. Cũng có năm, hội cử hành nghi lễ rước văn đơn giản hơn. Trong đội hình rước sẽ không có kiệu long đình. Người viết văn với y phục áo the khăn xếp, hai tay bê một hộp sơn son thếp vàng, bên trong có đặt một bản văn tế.

Lễ vật được dâng lên trong các kỳ tế lễ ở làng gồm có hương hoa, xôi, thịt lợn, oản quả, thịt gà. Đặc biệt, trong ngày hội làng còn có các món cá lăng và gỏi cá lăng. Đoạn sông Hồng chảy qua làng Đại Lan lòng sông sâu, nước chảy xiết. Trước đây, tại khúc sông này thường xuất hiện loại cá lăng có thịt nạc hồng, loài cá vốn ưa thích sinh sống ở vùng sóng cả. Tương truyền, khi thân mẫu của vị thần làng có thai, bà rất thích ăn gỏi cá lăng, chính vì thế trong bài văn tế ngày kỵ thần người xưa có câu: “Khải thánh chi tư, đàn tư chi kính, dụng thân nghi khổn chi thành” (Nhớ đức thánh mở mang làng xóm, kính dâng lễ cá lên để tỏ lòng thành).

Đội rước kiệu làm lễ rước kiệu

Hằng năm, cứ trước ngày mở hội, muốn có loại cá lăng to để sửa sợn cỗ thánh, người dân 3 giáp đăng cai mở hội sẽ phải đặt dân vạn chài đánh bắt. Cá được dòng theo thuyền về, phải giữ cho còn sống nguyên. Chiều ngày mồng 6, các giáp mới sẽ chuyển cá ra đình để lễ trình. Cá được đặt trên án thư, buộc ngang thân bằng một dây vải đỏ. Lễ trình cá xong, cá của giáp nào sẽ đem về nhà trưởng giáp ấy làm cỗ. Cá được làm sạch và pha lọc kỹ càng. Thịt cá sẽ thái miếng đều đặn. Một phần thì dùng làm gỏi, phần còn lại thì ướp với nghệ sau đó đun chín, gắp ra đĩa, rắc ít riềng đã giã nhỏ lên trên. Vây, xương và thủ cá sẽ đem băm nhỏ và vê thành từng viên đều nhau. Lòng cá nấu thì với rau cần. Rau cần được múc ra bát chiết yêu, mỗi bát đặt lên 6 viên cá. Những công đoạn này được tiến hành rất cẩn thận và chu đáo. Sáng sớm ngày mồng 7 tức ngày chính hội, lễ cá được đặt vào mâm thùng có chân được sơn son thếp vàng. Ban khánh tiết của làng sẽ cử phường bát âm đến nhà người đăng cai làm cỗ, rước lễ cá về đình. Mâm thùng do 2 trai đinh khiêng. Những người này đều phải mặc áo the khăn xếp, thắt lưng màu đỏ. Trên mỗi mâm cỗ đều có lọng che.

Trong 3 ngày hội, ở sân đình có tổ chức các cuộc thi như thi vật, múa roi, đánh gậy. Sáng ngày mồng 7, làng chọn ra 2 cụ già, yêu cầu các cụ phải có gia đình song toàn thì mới vào vật thờ, các đô dự giải sẽ vào vật sau. Trước khi bắt đầu cuộc đấu, các đô phải vào trình nghệ theo cách 3 ra 3 vào. Hai đô đi vào phía trước cửa đình, bắt tay, sau đó biểu diễn vài miếng cơ bản để thể hiện tài nghệ của mình. Làng có quy định, đấu vật chỉ có giải nhất không có các giải phụ. Khi thi đấu không kẹp cá, không móc cổ, không cài hàm, không bấm huyệt. Các miếng chính mà đô vật có thể trổ tài là sườn trái, gồng, bốc một,  sườn phải, đánh bò, bốc đôi. Trước kia, làng Đại Lan có ông Tư Viết, ông Ốc, ông Ba Nhì và ông Ba Đức, là những đô vật khét tiếng một thời. Riêng ông Hai Phả nổi tiếng với miếng mói gót rất độc đáo. Cuộc đấu đang vào lúc cao trào, khi hai đô đang bắt tay nhau, ông giật tay mói gót một cách bất ngờ làm đối phương nằm bật ngửa trắng bụng.

Thi đấu vật tại lễ hội

Theo thần tích kể lại, vị thần làng đánh gậy dài rất giỏi. Khi ra trận, ông một mình một gậy, có thể nói là tả xung hữu đột, một mình ông có thể đánh thắng hàng trăm lính giặc. Chính vì vậy, trong ngày hội làng hằng năm đều không thể thiếu được môn đánh gậy. Đánh gậy là trò chơi để tưởng niệm về công lao của các vị thần, đồng thời cũng là để rèn sức, rèn trí giữ cho xóm làng được bình yên. Khi thi đấu người ta sẽ dùng đến loại gậy dài 2 thước (2,8m). Người vào đua tài thường mặc quần áo nâu, đeo thắt lưng đỏ. Những ai muốn vào dự thi đấu, phải đăng ký 1 cặp với ban tổ chức, khi đến lượt, từng cặp sẽ ra múa trình nghề. Trong lúc đang thi đấu, không được đánh vào thượng diện và trung bộ. Khi có người bị đánh trúng, nhưng người cầm trịch vẫn chưa hồi chầu, mà đối phương kịp bồi lại trúng thì hòa. 
Hội làng Đại Lan đã thể hiện tinh thần thượng võ. Các tay chơi từ Yên Duyên (Thanh Trì),  Yên Mỹ, Trung Quan, Chử Xá (huyện Gia Lâm) đều tìm đến để tranh tài. Ngày nay, trong làng có ông Uyên, ông Liên, ông Tạc, ông Hà, ông Thụ, đều là những người thuộc các bài siêu cổ, siêu hoa, chấp thủ,  bài côn…