Hoàn toàn có cơ sở để phục dựng lễ hội Đèn Quảng Chiếu

Ngày 31/8/2012, Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội ở hạng mục giải Ý tưởng đã được trao cho Ý tưởng phục dựng lễ hội Đèn Quảng Chiếu. Cũng nhân dịp này, những cứ liệu, những khó khăn, tính khả thi, và cả quy trình hiện thực hóa ý tưởng này đã được GS Phan Huy Lê giải đáp đầy đủ.

Trước hết phải khẳng định việc "Phục dựng lễ hội Đèn Quảng Chiếu" là một ý tưởng hay và có ý nghĩa, vì lễ hội Đèn Quảng Chiếu là lễ hội nổi tiếng nhất, tiêu biểu cho đời sống văn hóa cư dân Thăng Long từ thời nhà Lý. Đặc biệt lễ hội này đã 1 lần được tổ chức ngay trong Long Trì (tức Hoàng thành). Vì vậy việc phục dựng lễ hội Đèn Quảng Chiếu là rất cần thiết.

Ngoài ra, lễ hội Đèn Quảng Chiếu còn mang nhiều ý nghĩa văn hóa, lịch sử khác. Cụ thể, lễ hội này liên quan mật thiết tới Phật giáo, có từ thời Lý và do vương triều Lý tổ chức. Đây là chỗ dựa tinh thần của vương triều Lý và là thời kỳ Phật giáo thống trị vì thế người tham gia lễ hội không chỉ là người trong hoàng tộc mà cả quần chúng nhân dân. Vì vậy, lễ hội Đèn Quảng Chiếu vừa mang tính chất tôn giáo, tính chất quốc gia, tính chất nghệ thuật, và có cả tính chất quần chúng rất rộng lớn.

Về cứ liệu, sử chỉ chép lại rằng năm nào lễ hội cũng tổ chức vào tháng 9. Nhưng rất may là có một đoạn miêu tả cụ thể về lễ hội Đèn Quảng Chiếu trên tấm văn bia "Sùng Thiện Diên Linh" của chùa Đọi (Hà Nam). Văn bia này được soạn vào năm 1121 bởi một nhà tu hành nhà Lý. Nhưng do những đặc trưng cố hữu của việc ghi chép lịch sử, văn hóa trong văn bia nên lễ hội Đèn Quảng Chiếu cũng chỉ được ông miêu tả ngắn gọn. Từ những miêu tả đó, ta có thể hình dung rõ nét hơn về lễ hội. Kết hợp với rất nhiều những nguồn tài liệu khác, đặc biệt những lễ hội Phật giáo, chúng ta hoàn toàn có cơ sở để phục dựng lại lễ hội Đèn Quảng Chiếu.

Trung tâm Hoàng thành Thăng Long hiện nay đã tổ chức hội thảo. Về ý tưởng đã được nhất trí, nhưng dựa trên nguồn tư liệu nào, cách phục dựng thế nào, cũng như cả lộ trình đi tới phục dựng vẫn còn là vấn đề. Nhưng tôi tin rằng với sự khai thác triệt để những nguồn tư liệu cùng với sự cộng tác của tất cả các cấp, các ngành có liên quan thì chúng ta có thể phục dựng được.

Để phục dựng lại 100% là rất khó nhưng về tính khả thi, phục dựng đường nét cơ bản thì có thể được. Tôi xin nhấn mạnh, việc phục dựng Đèn Quảng Chiếu mới chỉ là ý tưởng hay, được giải Ý tưởng- Vì tình yêu Hà Nội. Còn từ ý tưởng đi tới hiện thực là cả một vấn đề. Sau này, ta sẽ trao giải Việc làm- Vì tình yêu Hà Nội khi ý tưởng này thành hiện thực (cười).

Việc bảo tồn và phát huy giá trị của Hoàng thành Thăng Long gồm có hai hướng chính. Trước tiên, tất cả những giá trị vật thể phải được bảo tồn. Tất cả những giá trị vật thể phải được bảo tồn rất nghiêm ngặt, không những theo Luật Di sản văn hóa Việt Nam mà còn theo cả Công ước về bảo tồn di sản thế giới của UNESCO vì đây là di sản văn hóa thế giới.

Song đồng thời ta phải khai thác cả giá trị di sản phi vật thể mà di tích chứa đựng để di tích có thêm sức sống. Điều này không nằm trong yêu cầu bảo tồn của di sản Hoàng thành Thăng Long, nhưng để tạo ra giá trị và sức sống của di sản thì nó là một yêu cầu cực kỳ quan trọng. Bao giờ cũng vậy, di sản vật thể và phi vật thể không thể tách biệt hoàn toàn nhau được: trong phi vật thể có vật thể, trong vật thể có phi vật thể.

Mục đích chúng ta phục dựng lại lễ hội này là để người dân Hà Nội, cũng như bạn bè yêu Hà Nội, yêu Việt Nam hiểu được đời sống văn hóa của kinh thành Thăng Long ngày xưa. Bởi người ta mới chỉ biết các di tích vật thể quý giá như đền, đài, thành quách... nhưng người ta sẽ không hiểu hết các giá trị của di sản nếu chỉ có những di tích vật thể này. Vì di sản phải gắn với con người, đời sống văn hóa và cuộc sống thường nhật. Nghĩa là phải gắn văn hóa phi vật thể vào di tích vật thể”.

Hiện tại, về lộ trình chúng ta đang ở trong giai đoạn nghiên cứu. Tôi đề nghị giai đoạn này phải làm rất công phu và cẩn trọng. Vì chúng ta mới chỉ tiến hành hội thảo để tiến tới kịch bản nên phải thảo luận rất kỹ cái kịch bản đó. Điều này không thể tiến hành một vài năm mà xong. Theo tôi để hoàn thành xong bước nghiên cứu trên thì cần phải bình tĩnh, sau khi nghiên cứu cơ bản xong, ta mới nên đặt ra vấn đề phục dựng như thế nào.

Trong việc phục dựng lễ hội này, tôi ở trong hội đồng tư vấn khoa học nên tôi nhấn mạnh là luôn phải kiên nhẫn. Phục dựng phải theo đúng nghĩa phục dựng thực sự, chứ không phải chúng ta sáng tạo chỉ dựa vào một số đường nét chính. Tất nhiên, phục dựng sẽ phải có ít nhiều sáng tạo vì lễ hội ngày xưa nên không thể phục dựng nguyên si 100% được. Nhưng chắc chắn lễ hội Đèn Quảng Chiếu phải phản ánh đúng bối cảnh lịch sử của nó cũng như đường nét cơ bản bối cảnh lịch sử đó.