Lễ cơm mới của người Gia - Rai tại Gia Lai

Dân làng Gia-Rai Lễ cơm mới là để tỏ lòng biết ơn Yàng (Trời) đã cho mưa thuận gió hoà, ngăn dịch bệnh, muông thú phá hoại cây lúa và cầu xin Yàng giúp cho mùa lúa năm sau tươi tốt hơn.

Đàn ông đồng bào Gia-Rai ngồi quây quần bên chum rượu cần

Để có cơm mới cúng Yàng, người Gia-Rai phải chuẩn bị từ ngay khi mới bắt đầu gieo hạt. Từ lúc mới làm rẫy, chủ nhà phải chọn ra một vạt đất nhỏ, màu mỡ, bằng phẳng để gieo lúa. Vạt đất này được gọi là “đất thiêng”, ngoài người chủ gia đình ra thì không ai được bước chân đến, kể cả khi thấy có muông thú đến phá hoại cũng chỉ được đứng ở đằng xa mà xua đuổi chứ không được tiến lại gần. Giống lúa được gieo ở vạt “đất thiêng” thường phải chọn giống tốt nhất, gạo ngon và cơm phải dẻo thơm nhất. Gieo hạt xong người ta phải chăm sóc rất chu đáo để cây lúa phát triển được tốt nhất. Khi lúa vừa chín tới, chủ nhà sẽ chọn một chiếc gùi mới và đẹp do chính tay mình đan để thu hoạch lúa. Lúc tuốt lúa thì chỉ được dùng tay, không được sử dụng bất cứ dụng cự nào khác.

Người Gia-Rai có quan niệm rằng làm như vậy mới thể hiện được lòng thành kính với Yàng. Lúa sau khi thu hoạch về phải phơi cho thật khô, sẩy cũng phải sạch. Lúc giã gạo  thì không được giã kỹ quá để không làm mất đi lớp vỏ lụa bên ngoài của hạt gạo để khi nấu xong cơm sẽ có mùi thơm nức. Kể từ khi lúa được tuốt xong cho đến các khâu chế biến khác để cuối cùng thành cơm cúng, thì lúa phải được cất ở nơi cao ráo, sạch sẽ, nếu không sẽ bị coi là mất đi sự linh thiêng.

Lễ vật để cúng ngoài cơm ra còn có rượu cần, heo,  gà, thịt thú rừng và trong lễ mừng cơm mới người Gia-rai còn tổ chức lễ hiến trâu. Chuẩn bị xong các lễ vật cần thiết, già làng là người chủ lễ sẽ bắt đầu cử hành lễ cúng. Già làng lấy máu của con vật hiến tế và bôi lên kho lúa, miệng của vò rượu và cần hút rượu, đồng thời dùng rượu cần đổ ra rẫy, rồi đổ lên kho lúa với quan niệm rằng để cho rẫy và kho lúa được chia vui với gia đình.

Tiếp theo đó chủ lễ sẽ quỳ xuống và dâng bát cơm hoặc một nắm cơm mới lên đến ngang ngực, mắt hướng lên trên trời, mời chủ nhà ra để nhận lễ rồi độc lời cầu khấn. Lời khấn Yàng của đồng bào Gia-rai như sau: “Ơ... ơ Giàng! Giàng Lúa, Giàng Núi, Giàng Nước... Cảm ơn Giàng đã cho cây lúa già, hạt lúa nhiều, hạt lúa chắc... Giàng hãy bảo con chuột, con chim... không được cắn lúa. Giàng hãy bảo hồn lúa đừng sợ. Giàng hãy bảo hồn lúa về với gia đình...”.

Phụ nữ Gia-Rai đang múa điệu múa truyền thống của dân tộc mình

Cúng xong, các thành viên trong gia đình mỗi người cầm một cành lá nhỏ nhúng vào một bát đựng rượu rồi đi vẩy lên vạt rẫy,  lên người nhau, lên giàn chuông, kho lúa, bếp lửa, cầu thang... với ý nghĩa tượng trưng cho lời chúc sức khoẻ và cùng hưởng lộc Yàng cho. Lúc bấy giờ các vò rượu cần đã được xếp thành hàng rất ngay ngắn, người già sẽ uống trước, người trẻ tuống sau và cứ thế cho đến khi cuộc vui kết thúc. Theo nhịp cồng chiêng vang lên, người ta sẽ nối đuôi nhau và múa theo vòng tròn ngược chiều kim đồng hồ.

Lễ cơm mới còn được gọi là lễ ăn cốm mới được tổ chức trong nhiều ngày, không chỉ tổ chức trong gia đình mà còn là lễ hội của tất cả người dân trong buôn làng, không chỉ thu hút người dân trong một buôn làng mà còn thu hút cả người dân của cộng đồng lân cận. Trong lễ hội mừng cơm mới của người Gia -Rai, phần lễ và phần hội xen kẽ nhau đã đáp ứng nhu cầu cả về tâm linh lẫn vui chơi, giải trí của người Gia-Rai./.