Quy hoạch lễ hội dân gian truyền thống 2012

Lễ hội dân gian truyền thống là một nhu cầu sinh hoạt văn hóa không thể thiếu của người dân Việt Nam từ xưa đến nay. Theo thống kê của Bộ VHTTDL, hiện nay cả nước ta có khoảng 7.966 lễ hội, trong đó có 7.039 lễ hội dân gian (chiếm 88,36%), 332 lễ hội lịch sử (chiếm 4,16%), 544 lễ hội tôn giáo (chiếm 6,28%)... còn lại là các lễ hội khác. 

Thời gian qua, Lễ hội ở nước ta bùng nổ như một hiện tượng xã hội góp phần làm phong phú đời sống văn hóa tinh thần của người dân, tạo ra động lực góp phần thúc đẩy kinh tế, văn hóa, xã hội phát triển và bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc. Tuy nhiên trong sự bùng nổ ấy đã  xuất hiện nhiều lễ hội có xu hướng lệch lạc và có nhiều tiêu cực làm giảm giá trị văn hóa của lễ hội. Những tác động của mặt trái cơ chế thị trường đã dẫn đến nhận thức sai lệch về mục đích tổ chức lễ hội khiến nhiều lễ hội bị thương mại hóa. 

Lễ hội Lồng Tồng của người Tày

Chính từ nhận thức sai lệch đó, một số lễ hội chỉ chú ý đến giá trị kinh tế mà coi nhẹ giá trị văn hóa đã gây phản cảm cho người dân. Hơn nữa, ngày nay xu hướng tự nâng cấp lễ hội, đề nghị nâng cấp lễ hội đang xuất hiện ở nhiều địa phương, có nơi còn tự xưng là lễ hội cấp quốc gia, quốc tế, đang có xu hướng mở hội nhiều, tần xuất cao, mở rộng quy mô lễ hội, ganh đua phô trương với hình thức nhìn như hoành tráng, đưa thêm nhiều yếu tố mới vào lễ hội truyền thống... nhưng lại làm mất bản sắc vốn có.

Những xu hướng sai lệch đó đã dẫn đến sự phát triển xô bồ, mạnh ai người ấy làm ở một số lễ hội, khiến cho bức tranh toàn cảnh của lễ hội xộc xệch. Ngoài ra, ngày nay không gian của lễ hội đang dần bị thu hẹp do tốc độ đô thị hóa, khiến cho hệ thống hạ tầng, đặc biệt là hình thức dịch vụ chưa đáp ứng nhu cầu mật độ đông của du khách. Lượng khách tham gia lễ hội ngày càng đông dẫn đến quá tải và cảnh chen lấn, xô đẩy, ách tắc giao thông thường xuyên xuất hiện tại một số lễ hội. 

Mặc dù các cơ quan chức năng đã có nhiều cố gắng trong công tác tổ chức, quản lý lễ hội nhưng vẫn còn bộc lộ nhiều yếu kém, bất cập. Cụ thể, hiện nay lễ hội ở nước ta chưa có sự phân cấp quản lý minh bạch rõ ràng; chưa thống nhất xác định chủ thể quản lý, nơi thì do chính quyền địa phương tổ chức, nơi thì do ngành văn hóa, nơi thì do ban quản lý di tích, thủ từ... tổ chức. Ngoài ra, cơ chế quản lý, quy mô tổ chức ở nhiều lễ hội chưa xác định thống nhất. 

Diễn dân gian Xuân Phả - Thọ Xuân

Từ sự yếu kém, bất cập trong công tác quản lý và tổ chức lễ hội đã dẫn đến các hiện tượng  tiêu cực trong lễ hội như đốt nhiều vàng mã, mê tín dị đoan, bói toán, cờ bạc trá hình... cứ tồn tại hết năm này qua năm khác mà không ngăn chặn hay dẹp bỏ được. Việc thực hiện nếp sống văn minh trong lễ hội đã được tiến hành nhưng quá chậm và kém hiệu quả. 

Ngoài ra, hiện nay tình trạng xâm hại di tích, tùy tiện tu sửa, tôn tạo, đưa đồ cung tiến vào khuôn viên di tích đang xuất hiện ở một số nơi gây mất thẩm mỹ và giá trị của các di tích.  Đặc biệt, ngày nay công tác quản lý tài chính và nguồn thu của các di tích và lễ hội còn buông lỏng, chưa khai thác hiệu quả và đầu tư trở lại cho di tích và vấn đề này thường bị xem nhẹ gây thất thoát cho ngân sách nhà nước.

PGS Trương Quốc Bình, Ủy viên Hội đồng di sản văn hóa quốc gia cho biết: "Gần đây có không ít người, trong đó có một số người tự coi là học giả hay "nhân danh cộng đồng" đề nghị và kêu gọi trả lại quyền quản lý, tổ chức lễ hội cho cộng đồng. Tuy nhiên điều này không thể thực hiện được. Theo chúng tôi không nên và không thể phủ nhận vai trò của Nhà nước trong công tác quản lý, điều hành các hoạt động lễ hội nhằm bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa nói chung và lễ hội nói riêng".

Xuất phát từ thực tiễn nêu trên và sự đòi hỏi phải nhanh chóng có một quy hoạch tổng thể lễ hội của cả nước. Vừa qua Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tiến hành hai cuộc hội thảo ở Hải Dương và TP Mỹ Tho (Tiền Giang) thu hút sự quan tâm của đông đảo các nhà nghiên cứu, quản lý văn hóa của nhiều tỉnh và thành phố. Tại hội thảo, hầu hết các ý kiến đều cho rằng, cần thiết phải quy hoạch tổng thể lễ hội trong toàn quốc, đưa hoạt động này vào nền nếp.

Lễ hội Đua Ghe Ngo của đồng bào dân tộc Khmer

Việc quy hoạch lễ hội nhằm mục tiêu: 1. Bảo tồn và kế thừa có chọn lọc các giá trị văn hóa của lễ hội dân gian. 2. Đẩy mạnh và tăng cường xã hội hóa các hoạt động lễ hội để phát huy các giá trị văn hóa của lễ hội, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt lễ hội của người dân. 3. Xác định rõ các lễ hội đặc trưng tiêu biểu và từng bước hình thành mạng lưới lễ hội gắn kết với du lịch dịch vụ. 4. Bảo tồn, ghi chép, lưu giữ góp phần làm sáng tỏ và phong phú  thêm các giá trị vật thể và phi vật thể của hệ thống di tích liên quan đến lễ hội. 5. Nghiên cứu quy hoạch tổng thể và quy hoạch chi tiết các lễ hội tiêu biểu cần bảo tồn phát huy nhằm bảo vệ cơ sở vật chất cho lễ hội. 6. Phấn đấu đến năm 2020, tất các các lễ hội dân gian của nước ta đều được quy hoạch chi tiết.

Để quy hoạch lễ hội dân gian, trước hết các cơ quan chức năng phải tiến hành tổng kiểm kê, rà soát, xác định thứ tự ưu tiên đối với từng lễ hội và trên cơ sở đó phân cấp quy mô tổ chức lễ hội theo các cấp quốc gia, cấp tỉnh, cấp quận, cấp huyện, cấp xã, phường, thị trấn, từ đó tính toán các nguồn lực, kinh phí, năng lực quản lý và điều hành hoạt động lễ hội. Thứ hai là việc khai thác, kế thừa các tri thức dân gian của cộng đồng dân cư cần được quan tâm để có tài liệu nghiên cứu, tư liệu hóa, phục dựng lại các lễ nghi, các trò chơi, trò diễn dân gian trong lễ hội đồng thời đánh giá lại các giá trị văn hóa của từng lễ hội.

Trong công tác nghiên cứu khoa học, việc thực hiện tư liệu hóa về lễ hội nhằm bảo tồn lâu dài giá trị của lễ hội. Theo quan điểm bảo tồn trên cơ sở kế thừa, trước hết chúng ta cần nghiên cứu những nội dung và giá trị cơ bản của từng lễ hội để xác định các yếu tố nào cần phải kế thừa và phát huy, yếu tố nào không phù hợp thì không cần phục dựng. Để thực hiện được điều đó, chúng ta cần có đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước có chuyên môn, có kinh nghiệm thực tiễn, sâu sát với cộng động và am hiểu lễ hội dân gian cùng cách thức tổ chức lễ hội, tránh tình trạng áp đặt, hành chính hóa lễ hội.

Thực tiễn hoạt động lễ hội đang đòi hỏi cần sớm có quy hoạch. Quá trình quy hoạch này cũng chính là quá trình sắp xếp lại lễ hội một cách khoa học, giúp cho công tác tổ chức, quản lý lễ hội ngày càng có chất lượng và hiệu quả, từ đó những nét tinh hoa của lễ hội dân gian được bảo tồn và phát huy trong đời sống nhân dân.