Bao giờ thì có du lịch lễ hội?

Lễ hội ở Việt Nam rất phong phú về số lượng, đa dạng về chủng loại và dày đặc về mật độ là tiềm năng lớn để xây dựng các sản phẩm du lịch vô cùng đặc sắc, đặc biệt đó là du lịch văn hóa gắn liền với tín ngưỡng, tôn giáo. Theo thống kê của Cục Văn hóa - Thông tin cơ sở (Bộ VH-TT&DL), cả nước ta hiện có 8.902 lễ hội, trong đó có 7.005 lễ hội là lễ hội dân gian truyền thống, 1.399 lễ hội là lễ hội tôn giáo, 409 lễ hội là lễ hội lịch sử cách mạng, 25 lễ hội là du nhập từ nước ngoài vào... trong đó ít nhất là có 24 tỉnh, thành phố có từ 100 lễ hội trở lên. Điều đáng nói ở đây, cùng với quá trình bảo tồn vốn cổ thì số lượng các lễ hội của nước Việt Nam chưa dừng lại ở đây.

Đây chính là tiền đề quan trọng góp phần làm đa dạng hóa các sản phẩm của du lịch ở nước Việt Nam. Hơn nữa, cũng chính sự phát triển của du lịch đã góp phần rất quan trọng trong việc bảo tồn các lễ hội truyền thống cũng như khôi phục lại một số lễ hội đã bị mai một của cộng đồng các dân tộc ở Việt Nam. Tuy nhiên, để bảo tồn, khai thác và để phát huy các giá trị của lễ hội (cũng như mọi giá trị văn hóa khác), để tạo thành những sản phẩm du lịch có giá trị, còn rất nhiều việc phải làm. Trước hết, cần phải có một công trình nghiên cứu khoa học mang tính tổng thể về các lễ hội truyền thống, trong đó những người làm công tác nghiên cứu văn hóa thì phải chỉ ra được những giá trị tích cực của các lễ hội. Hay nói một cách khác, họ phải rạch ròi được đâu là tín ngưỡng văn hóa dân gian, đâu là mê tín dị đoan, đâu là những giá trị vốn có, đâu là những yếu tố lai tạp, vay mượn và chắp vá... ở trong một lễ hội. Từ đó, những người làm du lịch sẽ lựa chọn ra cái nào có thể biến thành sản phẩm để phục vụ đối tượng khách nào, vào thời điểm nào, ở đâu và như thế nào. Ngược lại, sự lựa chọn của những người làm du lịch có tiếng nói của giới nghiên cứu, người làm văn hóa với vai trò "phản biện" sẽ làm cho sản phẩm chất lượng hơn. Một lần nữa, sự kết hợp giữa các "nhà" lại được đặt ra.

Du lịch Lễ hội đầu năm không thể bỏ qua

Song trên thực tế, thì mối quan hệ này hiện nay lại hết sức lỏng lẻo, bản thân những nhà quản lý cũng chưa đưa ra được một sáng kiến đặc biệt nào ở trong vấn đề này. Có chăng cũng mới chỉ dừng lại ở việc mạnh ai người ấy làm giữa các công ty lữ hành đối với một địa phương nào đó, mà cũng chỉ là việc gợi ý đưa vào tour thuần túy chứ chưa được coi là điểm nhấn của một chương trình du lịch. Theo một khía cạnh khác trong việc "biến" các lễ hội du lịch trở thành sản phẩm văn hóa đó chính là đội ngũ hướng dẫn viên du lịch. Không chỉ những sinh viên chuyên ngành, mà đội ngũ hướng dẫn viên cũng cần phải thường xuyên được bổ sung, nâng cao kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp vì họ chính là những "người chèo đò" trong con thuyền văn hóa của lễ hội. Song đến ngày nay, ngoài việc quản lý bằng thẻ hành nghề - một biện pháp thuần túy hành chính, chưa có một chương trình đào tạo, bài bản chuyên sâu nào về lĩnh vực này. Do vậy, không ít người trong số họ vẫn còn rất thiếu những thông tin về lễ hội, chưa có kiến thức sâu rộng về danh lam thắng cảnh, về văn hóa, về đất nước và thực tế có người còn có sự hiểu biết sai lệch. Điều đáng nói, trước khi lễ hội được diễn ra hàng tháng, địa phương nào cũng tổ chức những cuộc họp liên ngành kết hợp với tổ chức lễ hội, song hiếm thấy nội dung nào có liên quan đến hướng dẫn viên du lịch.

Một điều khiến rất nhiều người "dị ứng" đó là tình trạng "sân khấu hóa" các điển tích liên quan đến lễ hội, nhất là các điển tích thuộc về sự tích và về nguồn gốc của lễ hội. Với những kịch bản không khác nhau là mấy ở những lễ hội, nhất là những lễ hội lớn, liên vùng cùng với dàn diễn viên chuyên nghiệp… lễ hội đã bị biến thành một sân khấu chắp vá. Trong khi đó, lễ hội là "sản vật" của những người dân, ở đó họ xuất hiện với tư cách là một "chủ trò". Sự tham gia của các yếu tố chuyên nghiệp trong trường hợp này đã làm mất đi "chất của lễ hội". Vì rằng, việc tổ chức lễ hội là cách để cho các địa phương tôn vinh và quảng bá những giá trị văn hóa truyền thống của chính mình. Và trong quá trình tham gia, những người dân có cơ hội được hiểu biết hơn về mảnh đất đã sinh ra và đã nuôi dưỡng mình.

Lễ hội chùa Hương

Những yếu tố trên cho thấy rằng, nếu muốn lễ hội trở thành một sản phẩm văn hóa, tham gia vào quá trình phát triển du lịch thì cần phải có một chuỗi các chính sách đồng bộ, liên ngành. Trong đó, trước hết vẫn là động thái tích cực từ các cơ quan quản lý trong việc phối hợp với các nhà "nhà quản lý, nhà kinh doanh dịch vụ lữ hành, du lịch, nhà văn hóa". Ở mối quan hệ này, cần phải xác định vai trò "chủ trò" là nhà quản lý, đồng thời cũng phải hài hòa với lợi ích của các bên trong quá trình xúc tiến du lịch.

Theo HNM