Lễ hội đình Đá tại Hà Nam

Lễ hội đình Đá được tổ chức tại thôn An Mông thuộc xã Tiên Phong, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Đình Đá là nơi thờ công chúa Nguyệt Nga, một nữ tướng tài giỏi của Hai Bà Trưng. Ngoài ngày sinh là ngày rằm tháng 7 và ngày hóa là ngày 12 tháng 10, hội còn tổ chức tế lễ, dâng hương, ngày hội đầu xuân thường được tổ chức từ ngày mồng 6 đến mồng 8 tháng Giêng hàng năm.

Trong lễ hội đình Đá có tế lễ, nghi lễ rước kiệu, lễ tế thần nông và các cuộc thi vui như vật cầu, đua thuyền...

Tiết mục múa lân múa rồng trong ngày hội đình Đá

Trong nghi lễ tế thần nông, người chủ tế và các bồi tế sẽ cử hành các nghi thức như: dân hương, dâng rượu, đọc sớ tấu khấn cầu bình yên cho dân làng, cầu cho mùa màng tươi tốt. Sau đó sẽ đến phần rước hương án tế thần ra một khu ruộng ở gần đình đã được cày bừa từ trước khi mở hội. Đoàn người sẽ đi theo sau hương án tế thần, có người thì gánh vài bó mạ, vài cây lau, người cầm cành tre, người cầm con dao, bó hom dâu. Khi ra đến ruộng cấy lúa và bãi trồng dâu thì đoàn người cũng dừng lại, đặt hương án trên bờ ruộng, dân làng sẽ đứng vây quanh. Ông chủ tế và bồi tế là những người được dân làng tín nhiệm phân công thay mặt tất cả dân làng lội xuống ruộng và cấy vài hàng lúa, lên bãi trồng dâu trồng ít hom dâu để tượng trưng. Dân làng sẽ vây quanh hò reo, hoà chung với tiếng chiêng, tiếng trống bày tỏ niềm vui mừng, và chờ đón một vụ mùa bội thu sắp tới. Người dân trong làng còn té nước ở ruộng vào người gánh mạ, người cấy, người vác các hom dâu, người cắm cành tre, người cắm cây lau dưới ruộng. Mọi người cùng cầu cho  mưa thuận gió hoà để cây lúa, cây dâu lên được phát triển tốt, khoẻ như cây lau, cứng như thân tre để chống chọi với thiên nhiên khắc nghiệt và cho mùa lúa, mùa dâu năng suất, cho dân làng có cuộc sống ấm no và hạnh phúc

Cuộc đua thuyền trên sông Châu thường được tổ chức tại khu ngã ba sông ở phía đông của xã Tiên Phong (ngày nay là đập Quang Trung), đây chính là nơi tương truyền bà Nguyệt Nga đã tử tiết và cũng chính là nơi thuyền rồng xuất hiện để đón bà xuống thuỷ cung. Hội đua thuyền thường có hai chiếc thuyền lớn, đầu được làm như hình rồng, đuôi lại giống đuôi tôm. Mỗi thuyền được bố trí một người lái mặc áo đỏ, đầu chít khăn, tay cầm mõ, gõ theo nhịp chèo để động viên cả đội. Mũi thuyền có 2 phách cầm chèo ở hai bên để bắt nhịp cho các mái chèo, hai bên của mạn thuyền mỗi bên sẽ có 12 người chèo. Như vậy, mỗi thuyền bơi trong cuộc đua thuyền phải huy động tới 28 tay chèo, đều mặc áo quần và vấn khăn đồng bộ, những người tham gia cuộc đua phải tắm gội sạch sẽ, lên đình lễ thánh xong mới được tham dự đội thi. Đường bơi là một đoạn sông dài hơn 1km, có thể bơi 2 đến 3 vòng, thuyền của giáp nào về cán đích đầu tiên và giật được cành nêu thì là đội thắng cuộc. Giáp thắng cuộc sẽ nhận được giải thưởng, đồng thời vinh dự vì thắng lợi và sẽ được thánh phù hộ gặp nhiều may mắn.

Lễ hội đình Đá tại Hà Nam

Trò vật cầu thường được tổ chức với mục đích tưởng nhớ đến việc luyện quân của bà Nguyệt Nga. Theo truyền thuyết đã lưu truyền, bà Nguyệt Nga thường tổ chức trò chơi này để tăng thêm sức khỏe cho quân lính của mình. Đội vật cầu mang nhiều nét tương tự với hội vật cầu của làng Gừa ở Liêm Thuận, Thanh Liêm, nhưng cũng có vài nét khác là có riêng một hội vật cầu lão (dành riêng cho đàn ông trên 50 tuổi). Lễ này có tính chất hội đặc trưng của hội thi này đã làm nên không khí vui vẻ, sôi nổi, náo nhiệt cho ngày hội đầu xuân, thể hiện tinh thần thăng hoa.