Hội vật võ Liễu Đôi tại Hà Nam

Khi có quân giặc phương Bắc kéo tới, chàng trai này đã mang theo thanh gươm ra trận. Trong đoàn quân của chàng trai họ Đoàn có nữ tướng họ Bùi là người rất dũng cảm, hai người đã cùng thề ước với nhau. Nhưng điều không may đã xảy đến, chàng trai đã bị tử trận, thi hài của chàng được mang về quê hương chôn cất. Khi quân giặc đã tan, nữ tướng họ Bùi đã về quê của chàng trai viếng mộ, nhưng vì quá đau buồn nên đã chết trên lưng ngựa khi chưa đến mộ chàng. Người dân Liễu Đôi thương nhớ, nên lập đền Ông thờ chàng, tôn là Thánh Ông, lập đền Bà để thờ nữ tướng họ Bùi, đặt tên là đền Tiên Bà. Hàng năm, nhân dân trong làng lại mở hội vật để tưởng nhớ, gọi là hội Thánh Tiên (gọi tắt hai chữ đầu của Thánh Ông-Tiên Bà), thực ra là hội vật võ Liễu Đôi

 Ngày mồng 5 Tết, hội vật võ chính thức bắt đầu. Trường diễn còn được gọi là đóng vật thường được đặt trên mảnh đất truyền thống, chính là Nương Cửi, nơi chàng trai họ Đoàn đã nhận được gươm thần. Tham dự lễ hội có dân xã Liễu Đôi và dân làng của nhiều nơi có truyền thống vật võ. Hội vật võ Liễu Đôi cũng cho phép phụ nữ được tham gia, các chị em được ra đóng với côn, đao, quyền, kiếm… không thua gì kém gì đấng mày râu. Nghi thức hội được tiến hành theo chương trình như sau:

Đầu tiên sẽ là lễ rước Thánh vào đóng: Đóng tức là sân diễn ra cuộc đấu vật, lễ rước thánh vào đóng tức là rước kiệu Thánh Ông từ đền về đóng vật. Lễ vật được chuẩn bị để dâng lên thánh là lễ chay, gồm có vài bẹ chuối, mấy phẩm oản, một nậm trà (thay cho rượu). Một cụ già đi đầu, trên tay cầm một chiếc gương đi giật lùi để dẫn đoàn, khi kiệu Thánh về đến đóng thì sẽ cử hành lễ tế. Sau lễ tế Thánh sẽ đến lễ phát hoả. Người ta sẽ đốt lên một ngọn lửa lớn nhằm tưởng niệm lại ánh sáng xanh thần kỳ tỏa ra từ thanh gươm phát hỏa mà thần đã ban cho mảnh đất Liễu Đôi tại cánh Nương Cửi. Sau đó sẽ là lễ trao gươm rồi thắt khăn đào để tưởng nhớ hình ảnh chàng trai họ Đoàn khi nhận thanh gươm thần và tấm khăn lụa đào.

Người dân và khách xem hội đang thắp hương lên kiệu thánh

Một người cao tuổi và có uy tín trong làng sẽ được chọn làm Ông Trùm, là người cầm trống cái trong hội trao gươm trên kiệu thánh và thắt khăn đào cho đô vật nào đươc cử ra ngồi ở dưới cây dải trước rạp. Sau đó sẽ là lễ múa cờ tụ nghĩa, điệu múa này còn có tên khác là "thiên nhân kỳ trận". Điệu múa này có 2 hoặc 4 người tham gia, mỗi người cầm một lá cờ đỏ hình vuông trên tay, tiến từ hai bên của kiệu thánh ra chính giữa đóng và theo hiệu trống mà múa cờ. Tiếp theo sẽ là lễ thanh động, được bắt đầu bằng  hồi trống với tiếng pháo nổ ran, tiếng cồng, chiêng, mõ, thanh la tại sân vật võ và tại các đền chùa nằm trong vùng đều nhất tề hoà cùng tiếng reo hò, vỗ tay, cổ vũ rất sôi nổi.

Sau khi thực hiện các nghi thức trên xong thì sẽ đến cuộc vật võ. Hội vật võ diễn ra với nhiều nghi thức qui định bắt buộc. Bắt đầu là nghi thức năm keo trai rốt. Trai rốt tức là hai cậu con trai của làng được sinh muộn nhất trong năm qua. Để mở đầu cuộc vật, làng sẽ gọi tên hai trai rốt lên đóng vật 5 keo để trình làng, và lễ thánh. Tất nhiên trai rốt vẫn còn bé nên chưa vật được, phải gọi bố ra vật thay. Lệ hội quy định, hai ông bố chỉ được vật biểu diễn, không được vật thật và không được để đối phương ngã, bởi vì hai ông bố này chỉ ra vật với mục đích trình làng, trình Thánh để chứng giám rằng tương lai hai chàng trai nhí sẽ trở thành hai đồ vật võ. Chính vì vậy nếu để đối phương bị ngã thì làng sẽ phạt cả hai ông bố. Có khi bố đi vắng không dự hội được thì ông ra vật thay, dù sao thì cũng không được bỏ cuộc. Với lệ bắt buộc này, người dân Liễu Đôi muốn gửi lời nhắn nhủ tới thế hệ con cháu là sinh ra đã làm anh con trai thì việc đâu tiên phải làm là trai vật võ.

Đoàn rước kiệu thánh

Vào đóng, các đô vật chỉ được đóng khố cởi trần. Các đô vật cũng thường kiêng cởi áo hay xỏ áo tay phải trước, vì tay phải là để cầm giáo, cầm gươm và là tay lợi thế hơn trong đấu vật. Trong đóng, những miếng đòn hiểm độc làm hại đối phương đều bị cấm ngặt. Nếu ai phạm luật đều sẽ bị xử rất nghiêm khắc. Người phạm luật sẽ bị phạt đứng ở giữa đóng cho một đô vật khoẻ hơn anh ta bê vứt ra khỏi đóng và 5 đời con cháu sau này không được phép tham gia vật võ.

Trước khi mở hội vật võ xã Liễu Đôi 1 ngày, làng còn có tổ chức hội thi món ăn đặc sản để chọn ra món ăn ngon nhất sẽ được đem bán phục vụ du khách thập phương trong các hội.

Hai đấu sĩ chào khán giả trước khi giao đấu

Tinh thần thượng võ của nhân dân làng Liễu Đôi còn được thể hiện qua lễ trầm tự, thường được cử hành vào đúng đêm 30 tết tại ngôi chùa Ba Chạ. Trầm tự tức là chém chữ. Tương truyền, dười thời nhà Trần khi có một người về đây thao binh luyện tướng và khi ra quân ông đã trao lại cho xã Liễu Đôi một cuốn binh thư đắt giá có tên là Võ trận. Người dân Liễu Đôi biết bao thế hệ phải học thuộc cuốn binh thư này. Đêm 30 tết, các tộc trưởng sẽ đeo gươm và đi vào đền thờ Thánh trước mặt có một băng giấy ghi chữ đầu trang của cuốn Võ trận. Đúng giao thừa vào đúng tích tắc đèn vụt tắt, mỗi tộc trưởng sẽ vung gươm chém một nhát vào chiếc băng giấy trước mặt. Ai chém được đoạn giấy nào thì nhận đoạn giấy đó.  Vào thời Pháp thuộc, việc dùng gươm để chém băng giấy đã được người dân thay bằng việc rút thẻ. Ngày nay, cuốn binh thư Võ trận không còn nữa nên lễ trầm tự cũng không còn cử hành các tục lệ đó đã chứng tỏ tinh thần thượng võ cao của người dân xã Liễu Đôi.