Lễ hội Sen Dolta của đồng bào dân tộc Khmer Nam Bộ

Hàng năm cứ vào ngày 29 tháng 8 đến ngày mùng 01 tháng 9 âm lịch, theo phong tục của đồng bào Khmer Nam bộ, bà con lại nô nức tổ chức lễ Sene Đolta hay gọi là lễ cúng ông bà. Lễ hội nhằm tưởng nhớ đến công ơn và cầu phước cho linh hồn của các bậc sinh thành, những người trong thân tộc quá cố và tri ân tổ tiên đã khai phá đất đai, phù hộ cho phum, sóc được bình an, thịnh vượng.

Các thiếu niên người Khmer biểu diễn nhạc Ngũ Âm phục vụ Lễ Sen Dolta/p>

Có 02 truyền thuyết về nguồn gốc lễ Sene Dolta được đề cập từ lâu đời. Truyền thuyết thứ nhất: phần lớn đồng bào Khmer ở Nam bộ thường sinh sống bằng nghề nông, trồng lúa nước. Bắt đầu từ tháng 4 và đến đầu tháng 8 âm lịch vào vụ trồng lúa là nhổ mạ cấy lúa. Thời gian này cũng là vào mùa mưa, nước lũ dâng lên. Khi đã cấy lúa xong, bà con thường chống xuồng chèo ghe đi thăm hỏi ông bà, cha mẹ già yếu. Họ luôn chuẩn bị cẩn thận lương thực, thực phẩm mang theo dùng và phần quà bánh biếu cho ông bà, cha mẹ đều được chuẩn bị rất cẩn thận. Khi đến nơi ở của ông bà, cha mẹ, có người thì vui mừng sum họp, có người thì đau buồn chia ly vì có khi đến nơi thì một trong những người thân đã mất vì bệnh tật hay tuổi già sức yếu mà do ở xa, lo bận mưu sinh, đường xá cách trở, không thường xuyên đến thăm hỏi nên không hay biết…. Dần dần những người cùng đi, họ hẹn gặp nhau ở một chỗ nào đó để chia buồn với người cùng cảnh ngộ và làm lễ nhớ ơn ông bà, cha mẹ.

Truyền thuyết thứ hai kể rằng: Lễ Sence Dolta được bắt nguồn từ sự tích kinh điển Phật giáo. Vào 01 đêm khuya, Vua Ping-pis-sara bỗng nghe thấy tiếng gào thét, van xin, khóc lóc thảm thiết: hãy cho chúng tôi ăn, cho chúng tôi uống với, chúng tôi đang đói lắm… Sau đó nhà vua triệu tập các nhà tiên tri đến hỏi để tìm ra nguyên nhân “đây là các ma quỷ chết oan ức, không cha mẹ, không nhà cửa anh em, nay họ đến xin ăn, xin uống”. Nhà vua sau đó tìm đến chùa thỉnh ý của Phật Thích Ca, bảo rằng: đó là những đầu bếp (cách nay đã 92 kiếp- do gian lận ăn cắp cơm gạo, thức ăn trong các lễ cúng dường ở thời Quốc Vương Mahinta) khi chết đi thành quỷ ở cõi âm và bị phạt phải nhịn ăn, nhịn uống đến nay là 92 kiếp. Nay biết Ngài (tức Vua Ping-pis-sara) là chủ của họ hồi tiến kiếp, nên họ mới đến đòi ăn. Theo lời dạy của Phật, nhà vua dâng cơm, cúng dường cho các tu sĩ, nhờ ân đức và lời kinh của các vị này chuyền phước đến cho bọn quỷ. Nhưng với ma quỷ, chúng không thể ăn trực tiếp được, nên phải dâng cúng đồ ăn đến các vị tu sĩ, nhờ họ tụng kinh hồi hướng thì các ma quỷ thuộc ân nhân đã quá cố mới thọ hưởng được.

Qua đêm thứ hai nhà vua lại nghe thấy tiếng rên khóc tiếp, vua lại đến thỉnh ý kiến Phật, Đức Phật bảo rằng : "đêm trước ma quỷ chỉ được ăn no, đầy đủ nhưng chưa có đồ mặc nên bị rét lạnh". Nghe vậy, nhà vua lại cho người chuẩn bị y phục và đồ ăn làm lễ dâng cúng đến chư tăng và nhờ chư tăng hồi hướng tiếp.

Dâng cơm vào chùa tại lễ hội Sen Dolta

Từ đó về sau, hàng năm cứ đến mùa là nhà vua lại cho thỉnh mời chư tăng đến để làm lễ hồi hướng cho ma quỷ và những người đã quá cố. Từ sự tích trong kinh điển Phật giáo đó mà người dân tộc Khmer Nam bộ hàng năm tổ chức Lễ Sene Dolta thành phong tục, gắn với nghi thức tôn giáo, nhờ sư sãi tụng kinh cầu phước cho ông bà, cha mẹ, họ tộc quá cố được mau chóng đầu thai kiếp khác sung sướng hơn.

Sau này, khi có sự xuất hiện của các ngôi chùa Phật giáo, thì bà con người Khmer tụ hội về chùa để làm lễ cúng ông bà và qui định với nhau rằng làm lễ Sene Dolta hàng năm bắt đầu từ ngày 16 đến cuối tháng 8 âm lịch, với 04 nghi lễ chính tại mỗi nhà người dân tộc Khmer và tại Chùa gồm: lễ cúng ông bà (Banh Sen Dolta), lễ hội (Banh phchum banh), lễ đặt cơm vắt (Banh canh banh) và lễ tiễn ông bà (Banh chuônh Dolta).

Ngày nay, lễ Sene Đolta đã được người Khmer tổ chức với thời gian ngắn hơn, trong ba ngày chính:

      + Ngày thứ nhất (ngày cúng tiếp đón): Mỗi gia đình đều lau chùi bàn thờ tổ tiên sạch sẽ, dọn dẹp nhà cửa khang trang. Sau đó, dọn mâm cơm, rượu trà, bánh trái, … và mời các thành viên trong gia đình cùng đốt nhang, đèn, khấn vái mời linh hồn ông bà và người quá cố về dự ăn uống cùng con cháu. Đến chiều, mọi người ăn mặc tươm tất, dọn mâm cơm mới cúng ông bà, rồi mời linh hồn ông bà cùng đến chùa nghe sư sãi tụng kinh cầu siêu và thuyết pháp cho đến tối. Các vị achar lấy những nắm cơm vắt đựng trên mâm cúng tam bảo, mời sư sãi tụng kinh cầu siêu cho linh hồn những người quá cố, rồi đem ra ngoài để xung quanh chính điện cúng cho những vong hồn cô đơn, không con cháu.

       + Ngày thứ hai (ngày cúng chính): Vào buổi trưa, bà con Khmer chuần bị mâm cơm cùng bánh, trái… mang vào chùa để tổ chức cúng chính (cúng tập thể). Sau khi tất cả các linh hồn ông bà của tất cả mọi nhà trong phum, sóc, bà con được các vị sư tụng kinh cầu siêu xong, Phật tử trong phum sóc cùng ăn, trao đổi kinh nghiệm trong công việc đồng áng và vui chơi tại chùa. Buổi chiều, họ rước linh hồn ông bà về nhà, làm mâm cơm mới cúng ông bà và mời ông bà ở lại chứng kiến cuộc sống sung túc của con cháu.

       + Ngày thứ ba (ngày cúng tiễn): Tại mỗi nhà, bà con đều chuẩn bị một mâm cơm, họ mời vài vị sư sãi cùng họ hàng thân tộc trong phum sóc đến nhà tụng kinh cầu siêu để tiễn đưa linh hồn người quá cố. Bà con làm chiếc thuyền bằng bẹ chuối, có gắn thêm cờ phướn, 02 hình nộm (tương trưng cho tổ tiên) và các thức cúng mỗi thứ một ít, có cả tiền, vàng mã, quần áo, các gói gạo, muối, …cho ông bà, người thân quá cố, rồi người nhà thắp nhang, đèn mang thuyền thả dưới dòng sông, kênh rạch gần nhà để đưa ông bà và những người thân quá cố về lại thế giới bên kia.

Lễ Sence Dolta của đồng bào người Khmer Nam bộ là một trong những nghi lễ mang ý nghĩa rất lớn về lòng hiếu kính, tưởng nhớ đến công ơn sinh thành dưỡng dục của ông bà, cha mẹ, những người quá cố đối với con cháu. Bên cạnh đó, Lễ này còn thể hiện nét đẹp truyền thống của tinh thần trong hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng, đời sống văn hóa gắn với các hoạt động tôn giáo tín ngưỡng trong ngôi chùa Khmer Nam bộ./.