Hội Chen tại Bắc Ninh

Làng Ngà là tên nôm của làng Nga Hoàng ở Quế Võ, trấn Kinh Bắc xưa, ngày nay thuộc địa phận tỉnh Bắc Ninh. Đã từ lâu, cứ vào ngày mồng 6 tháng giêng người dân nơi đây lại làm lễ rước thần, tên của lễ hội này là Hội Chen..

Đám rước xuất phát từ miếu thờ nữ thần Linh Sơn Mỵ Nương (cái tên Mỵ Nương khiến người ta liên tưởng tới thời Hùng Vương). Trong không khí nghiêm trang nhất, quan chủ tế cùng bồi tế và các ông già bà cả sẽ cầu thần khấn niệm với lòng thành kính, thì từ một góc khuất nào đó tiếng ồn ào nổi lên. Thì ra việc CHEN đã chính thức bắt đầu. Đó là khi người đàn ông, thanh niên,con trai hay các ông già đổ xô đến chỗ  những người phụ nữ, con gái và các cụ bà mà chen vai thích cánh. Họ giằng co nha, xô đẩy nhau, chen lẫn lộn vào nhau, sau đó bật nhau ra một góc bên một cái giếng hay bờ tường, gốc cây hay một lối rẽ... Nhưng tất cả chỉ như một tiếng cười, một thứ nhạc nền hiện đại mà không có bất cứ tiếng la ó tục tằn nào. Cứ như là đã được sắp đặt sẵn, hẹn hò từ trước đó, dưới bàn tay một người đạo diễn vô hình. Cuộc chen lấn xảy ra như một cơn giông đến vội vã, chỗ nào, biết đâu, ai kia, bàn tay không chạm sát, hương má ửng hồng chẳng kề bên bờ vai vạm vỡ người đàn ông hằng mơ ước... Giây lát, cuộc chen bỗng nhiên im phăng phắc, người người lại chắp tay cầu khấn thần linh: "Lạy thánh mớ bái, cầu xin phù hộ cho xóm làng già trẻ khỏe mạnh, bình yên..."

Rước kiệu tại hội Chen

Cuộc rước lại được tiếp tục trong trống rong cờ mở, rước quanh làng trong sắc xuân tươi rói, bất chấp trời nắng hay trời mưa. Nhưng rồi đột nhiên một cuộc chen mới lại tái diễn, lúc này thì ngược lại, những người con gái, phụ nữ, cụ bà chen vào phía những người con trai, đàn ông, cụ ông... trong tiếng cười vui thích, hả hê.

Biển người chen nhau trong lễ hội

Lúc sau, đám rước lại tiếp tục như chưa có chuyện gì xảy ra cho đến khi đám rước dừng chân tại điểm kết thúc. Nhưng vẫn chưa kết thúc, lúc này một cuộc chen mới lại nổ ra như sấm sét. Đó là lúc những người phụ nữ, con gái của làng đi tìm khách đàn ông đến dự hội để chen... Khách trốn vào nhà cũng bị họ lôi ra, trèo lên cây cũng bị họ lôi xuống, cứ chen ra sân, ra đường, ra đình, ra miếu... . Đáng chú ý hơn là các cô gái còn vào những nhà ai đang có khách, họ lễ phép thưa gửi với chủ nhà xong xuôi rồi mới kéo khách ra để chen; họ chen trong cái thế chủ động nhưng cũng rất lễ phép. Hội Chen sôi động cả xóm làng, khiến không ai, không điều gì có thể ngăn được.

Du khách nước ngoài tham dự lễ hội

Mấy ngày sau đó, đám tế lễ vẫn được người dân cử hành như thường lệ tại khu đền thờ Nam Thần hay còn gọi là Đống Vành. Và lần này cũng không thiếu các cuộc chen, khi thì gái chen nam, lúc thì nam chen nữ.... cho tới đêm rằm, cuộc tế lễ và rước thần sẽ kết thúc tại miếu nữ thần...

Hơn nửa thế kỷ nay, hội Chen gần như đã mất. Đến nay cũng chưa có ai đứng ra kêu gọi phục hồi, bởi phong tục và nếp sống của người Việt Nam đã khác xưa nhiều lắm. Để phục hồi một phong tục quả là điều không dễ chút nào. Nhắc lại một nét xưa để chúng ta thấy được người Kinh Bắc có những phong tục tuyền thống trữ tình, dí dỏm và yêu đời. Và có lẽ đây cũng chính là tàn dư của những tục lệ vốn thờ phồn thực, múa tùng hoặc, thờ Linga, tế nõn nường...  để cầu xin sinh sôi và phát huy nòi giống.