Lễ hội chùa bà Thiên Hậu tại TP Hồ Chí Minh

Bà Thiên Hậu có tên thật là Mi Châu, Bà sinh ngày 23 tháng 3 (âm lịch) năm Giáp Thân (1044), sống tại Phước Kiến (Trung Quốc). Theo sự tích kể lại thì vào ngày hôm ấy cha Bà là ông Lâm Tích Khánh cùng với hai người anh trai đi thuyền chở muối đến vùng Giang Tây, giữa đường thì gặp phải bão lớn. Lúc đó Bà đang ngồi dệt vải bên cạnh mẹ nhưng lại xuất thần để đi cứu cha và cứu hai anh. Bà đã dùng răng cắn được chéo áo của cha và hai tay nắm lấy hai anh, giữa lúc đó thì mẹ kêu gọi Bà, ép Bà phải trả lời, Bà vừa hở môi trả lời thì sóng đã cuốn cha đi mất dạng, Bà chỉ cứu được hai anh. Từ đó mỗi khi thuyền bè ở ngoài biển bị gặp nạn người ta đều gọi vái đến Bà. Vào năm Canh Dần (1110) nhà Tống đã sắc phong cho Bà là "Thiên Hậu Thánh Mẫu".

Chùa Bà Thiên Hậu hàng ngày vẫn đón tiếp những người đến đây để cúng lễ khá đông. Nhưng đông hơn đó là vào các ngày mùng một và ngày rằm hàng tháng, các ngày lễ Tết trong năm của những người Hoa như ngày Tết Nguyên đán, ngày Tết Nguyên tiêu, ngày Tết Đoan ngọ v.v... Đặc biệt, vào ngày 28 Tết, chùa sẽ tiến hành lễ cúng Bà và Lễ khai ấn, cầu mong Bà phò trợ cho “Hộ quốc an dân” và “Hợp cảnh bình an”. Riêng ngày vía Bà (ngày 23 tháng 3 âm lịch) được xem là ngày hội chính của chùa.

Vào ngày lễ, bà con người Hoa và người Việt sẽ đến cúng lễ rất đông. Đêm ngày 22 sẽ diễn ra Lễ tắm Bà. buổi sáng ngày 23, mọi người lại tổ chức ngày Lễ rước Bà: Tượng Bà sẽ được đặt vào một chiếc kiệu do các thanh niên nam nữ ăn mặc đẹp đẽ diễu qua các đường phố quanh chùa. Theo sau kiệu có chiếc thuyền rồng, các tấm bảng đỏ có ghi tên các vị thần được thờ phụng ở trong chùa, các đội múa gồm có: múa sư tử, múa lân, múa rồng và các đội nhạc dân tộc vừa biểu diễn vừa múa hát, tạo nên một quang cảnh náo nhiệt trong các khu phố đông đảo người Hoa...

Lễ hội chùa Bà Thiên Hậu của cộng đồng người Việt gốc Hoa lâu nay trở thành điểm đến văn hóa đặc sắc, thu hút hàng trăm ngàn lượt khách đến tham quan, lễ Bà.

Chùa Bà Thiên Hậu (theo cách gọi của những người Việt) còn được gọi là chùa Bà Chợ Lớn, theo tên chữ Hán là Thiên Hậu miếu, người Hoa thì gọi là Phò Miếu (tức miếu Đức Bà). Và do ở bên cạnh chùa có Tuệ Thành Hội quán là nơi quy tụ của nhóm những người Hoa Quảng Đông, nên chùa còn được gọi là Tuệ Thành Hội quán.

Đây là một trong những ngôi chùa cổ nhất của những người Hoa đã gây dựng ở trên đất Đề Ngạn xưa. Chùa đặt nằm trong khu trung tâm của những người Hoa đầu tiên đến để tạo lập nên Chợ Lớn sau này. Chùa Bà Thiên Hậu được một nhóm người Hoa gốc huyện Tuệ Thành, Quảng Đông đã rời bỏ làng quê sang Việt Nam góp vốn và góp công để xây dựng vào khoảng năm 1760 và được trùng tu lớn vào các năm 1800, năm 1842, năm 1890 và năm 1916...

Đại Nam Nhất Thống Chí đã ghi: “Cách huyện Bình Dương 12 dặm, ở phía tả và phía hữu đường quan lộ. Nơi chợ có đường thông ra tứ phía đi liên lạc như hình chữ "điền", nhà cửa phố xá liên tiếp thềm mái cùng nhau, người Hán, người Thổ ở chung lộn dài độ 3 dặm, đủ cả hàng hóa trăm thức, ở bên sông Nam và Bắc không thiếu món gì, đầu phía Bắc đường lớn có đền Quan Công, quán Tam Hội, xây cất đối nhau phía tả và phía hữu. Phía Tây đường lớn có chùa Thiên Hậu, gần phía Tây có Ôn Lăng Hội Quán”.

Chùa để thờ bà Thiên Hậu là chính. Bà được những người Quảng Đông gọi là “A Phò” (Đức Bà). Người Phúc Kiến và người Hải Nam thích gọi bà là "Đạo Mẫu".

Lễ hội chùa bà Thiên Hậu tại TP Hồ Chí Minh

Chùa được xây theo hình ấn, là kiểu kiến trúc đặc trưng của những người Hoa, đây là tổ hợp của 4 ngôi nhà liên kết nhau tạo thành mặt bằng giống như hình chữ "khẩu" hoặc hình chữ "quốc". Ba dãy nhà ở giữa đã tạo thành tiền điện, trung điện và hậu điện. Giữa các dãy nhà này còn có một khoảng trống được gọi là thiên tỉnh (giếng trời), giúp cho không gian chùa thoáng đãng hơn, đủ ánh sáng cho hậu cung và có chỗ để thoát khói hương.

Trang trí ở các điện là các hình hoa lá, chim thú và hoành phi, câu đối, biển tự thường là màu đỏ, màu vàng tạo nên sự ấm áp và tin tưởng. Chùa còn có các bức tranh đắp nổi liên hoàn và có các con vật thuộc "tứ linh"…

Chùa Bà Thiên Hậu là một trong những ngôi chùa, ngôi miếu, có lịch sử lâu đời nhất của những người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh. Bên cạnh những giá trị về nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc, hiện vật cổ, ở nơi đây còn có một giá trị khác, đó không chỉ là nơi để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng mà nó còn là nơi để qui tụ và tương trợ lẫn nhau của bà con những người Việt gốc Hoa (Quảng Đông).

Cúng bài trong ngày lễ

Sự tích về Bà Thiên Hậu, qua người kể đôi khi cũng có ít nhiều dị biệt nhưng chủ yếu vẫn là đề cao một người phụ nữ Hoa có lòng hiếu thảo và có đức hạnh, đã dám xả thân vì mọi người...Sự đề cao này để nhằm mục đích giáo dục.

Mặt khác ở trên bước đường nguy nan, nhiều sóng gió khi sang một vùng đất mới để mưu sinh, người Hoa đã tin tưởng rằng sự hiển linh của bà sẽ giúp họ vượt qua được mọi trở ngại và được an cư lạc nghiệp. Để tỏ lòng biết ơn sâu xa đối với sự phù trợ của Bà, Chùa Bà Thiên Hậu đã có một vị trí quan trọng đối với người Hoa Quảng Đông, Phúc Kiến, Triều Châu... và cả những người Việt.

Chùa Bà đã được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia vào ngày 07 tháng 01 năm 1993./.