Lễ hội chùa Bà Thiên Hậu

Chùa Bà Thiên Hậu là một trong những ngôi chùa, ngôi miếu, có lịch sử lâu đời nhất của những người Hoa ở TP. Hồ Chí Minh. Bên cạnh những giá trị về nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc và hiện vật cổ, ở nơi đây còn có một giá trị khác, đó không chỉ là nơi để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng mà nó còn là nơi để qui tụ và tương trợ lẫn nhau của những người bà con người Việt gốc Hoa (Quảng Đông).

Chùa để thờ bà Thiên Hậu là chính. Bà được những người Quảng Đông gọi là “A Phò” (Đức Bà). Những người Phúc Kiến và người Hải Nam thích gọi bà là “Đạo Mẫu”.

Bà Thiên Hậu có tên thật là Mi Châu, Bà sinh ngày 23 tháng 3 Âm lịch năm Giáp Thân (1044), bà sống ở Phước Kiến (Trung Quốc). Tương truyền, trước đây bà Thiên Hậu có cha là ông Lâm Tích Khánh cùng với hai anh trai đi thuyền chở muối đến vùng Giang Tây, giữa đường đã gặp phải bão lớn. Lúc đó Bà đang ngồi dệt vải bên cạnh mẹ nhưng Bà đã xuất thần để đi cứu cha và cứu hai anh. Bà đã dùng răng cắn được chéo áo của cha, hai tay nắm lấy hai anh, giữa lúc đó thì mẹ Bà kêu gọi Bà, ép Bà phải trả lời, Bà vừa hở môi trả lời thì sóng đã cuốn cha đi mất dạng và chỉ cứu được hai anh. Từ đó, mỗi khi thuyền bè ngoài biển bị gặp nạn, người ta đều gọi vái đến Bà. Vào năm Canh Dần (1110), nhà Tống đã sắc phong cho Bà là “Thiên Hậu Thánh Mẫu”.

Lễ hội chùa Bà Thiên Hậu của cộng đồng người Việt gốc Hoa lâu nay trở thành điểm đến văn hóa đặc sắc, thu hút hàng trăm ngàn lượt khách đến tham quan, lễ Bà.

Chùa Bà Thiên Hậu ngày nay đã trở thành một trong những điểm du lịch lễ hội được rất nhiều du khách thập phương đến cúng lễ khá đông. Theo kinh nghiệm du lịch tại Sài Gòn, thời điểm đông hơn đó là vào các ngày mùng một và ngày rằm hàng tháng, các ngày lễ Tết trong năm của những người Hoa như ngày Tết Nguyên đán, ngày Tết Nguyên tiêu, ngày Tết Đoan ngọ v.v… Đặc biệt, vào ngày 28 Tết, chùa sẽ tiến hành lễ cúng Bà và Lễ khai ấn, cầu mong Bà sẽ phò trợ cho “Hộ quốc an dân” và “Hợp cảnh bình an”. Riêng ngày vía Bà là ngày 23 tháng 3 Âm lịch sẽ được xem là ngày hội chính trong dịp Lễ hội chùa bà Thiên Hậu.

Lễ vía bà Thiên Hậu được xem là ngày lễ hội lớn nhất hằng năm của chùa Bà, trong đó số nữ giới bao giờ đi lễ cũng đông hơn nam giới rất nhiều lần. Trước đây, lễ vía bà thường sẽ kéo dài cả tuần, việc cúng tiến và lễ vật mang đến cũng rất linh đình, có cả lễ rước tượng và đặt trong kiệu sơn son thếp vàng cùng thuyền Thuận Phong và các nghi trượng ghi tên các vị thần có thờ ở chùa. Ngày nay, đám rước trên đường phố đã được giảm đi, chỉ còn tổ chức ở trong khuôn viên nhà chùa.

Để chuẩn bị cho ngày lễ vía Bà, thì từ những ngày trước đó, Ban quản trị nhà chùa đã tổ chức trang hoàng và sửa sang lại bên trong nội thất, chang đèn kết hoa ở bên ngoài. Ngay từ buổi chiều ngày 22 tháng 3, Ban quý tế đã tổ chức lễ cúng. Lễ vật dâng cúng gồm có gà, lợn quay, ngỗng cùng các loại hoa quả và các loại bánh trái. Sau lời khấn khai mạc của một vị chánh tế, một người phụ nữ sẽ đọc một bản văn được viết sẵn bằng tiếng Quảng Đông để ca tụng công đức của Bà, nay nhân ngày vía bà, mọi người xin tỏ lòng biết ơn chân thành và mong sao Bà phù hộ cho tất cả mọi người, mọi nhà sống yên vui, làm ăn phát đạt, đoàn kết tương thân tương ái với nhau…Sau bài văn tế, các thành viên ở trong Ban quản trị đã tổ chức bốc thăm để lựa chọn ra người “cầm ấn” (một chiếc ấn bằng đồng khắc cổ tự) lên trước ngai thờ Bà, đóng lên tấm giấy đỏ mang dòng chữ Khai ấn đại kết và Hợp cảnh bình an viết bằng mực xạ, để dán lên hai bên các điện thời ở trong chùa.

Lễ vía bà Thiên Hậu được xem là lễ hội lớn nhất hằng năm của chùa Bà

Vào đêm ngày 22 sẽ diễn ra Lễ tắm Bà. Buổi sáng ngày 23, tất cả mọi người lại tổ chức Lễ rước Bà: Tượng Bà sẽ được đặt vào một chiếc kiệu do các thanh niên nam nữ ăn mặc đẹp diễu qua các đường phố quanh chùa. Theo sau kiệu có chiếc thuyền rồng, các tấm bảng đỏ có ghi tên các vị thần được thờ phụng ở trong chùa, các đội múa gồm có: múa sư tử, múa lân, múa rồng, các đội nhạc dân tộc vừa biểu diễn và vừa múa hát, tạo nên một quang cảnh náo nhiệt trong các khu phố đông đảo  những người Hoa...

Sau nghi lễ ba tuần rượu và ba tuần trà ở nơi chính điện thì ở phía trước, nơi sân thiên tĩnh cũng bắt đầu đốt vàng mã và bắt đầu đốt pháo. Khi một tràng pháo dài chấm dứt, tất cả mọi người làm lễ chào Bà lần cuối, một người ở trong Ban quản trị đi thâu nhang đến tận tay của từng người tham dự lễ, đem đi cắm rải rác ở chung quanh chùa.

Bước sang ngày 23 - là ngày chánh vía Bà từ 4h sáng, ở trong chùa, trên các điện thời, đèn nến thắp sáng choang, nhang trầm hương ngào ngạt. Sau một hồi chuông được dóng lên, cửa chùa sẽ từ từ mở rộng để đón các đoàn khách đến cúng Bà. Lễ vật dâng cúng thì tuỳ vào  hoàn cảnh và lòng hảo tâm của từng người, riêng món nhang đèn, giấy vàng bạc và giấy tiền là những lễ vật không thể thiếu, vì theo những người Hoa quan niệm đây là quà biết dâng lên các vị thần. Ngoài phần lễ bái ở nơi chính điện thờ Bà Thiên Hậu, khách còn tuỳ theo nhu cầu và ước vọng riêng của từng người, từ việc gia đạo, đến tình duyên, con cái, từ việc cầu sức khoẻ đến chuyện buôn bán làm ăn… mà mang lễ vật tiếp tục đến cúng bái ở các điện thờ các nhân vật khác.

Lễ hội vía Bà diễn ra vào ngày 23 tháng 3 âm lịch hàng năm, tại Chùa Bà Thiên hậu, ấp Cái Rắn, xã Phú Hưng, huyện Cái Nước.

Sau khi cúng lễ đã xong, thân chủ thường sẽ để lại cho nhà chùa một phần, còn một phần thì sẽ mang về nhà, gọi là để “hưởng lộc thánh”. Trong khi cúng lễ, khách có thể mua ngay tại chỗ những “vòng nhang cầu an” có đường kính trung bình khoảng từ 50 đến 60cm, có loại đường kính lên đến 1 mét. Nhà chùa sẽ ghi tên người đó trên một miếng giấy đỏ đính kèm vào vòng nhang rồi treo lên trần đốt. Mỗi “vòng nhang cầu an” như thế cứ cháy suốt đêm trong vòng một tháng trời. Đây là một nét đặc trưng ở chùa Hoa, đặc biệt ở chùa Bà Thiên Hậu và chùa Ông (Nghĩa An hội quán).

Người đi lễ sau khi cúng bái thường sẽ được nhận của nhà chùa 3 tấm giấy (khổ 12 x 25cm) trên có in dòng chữ Hán và đóng triện son: “Thánh Mẫu toạ trấn, hợp gia bình an, bảo hộ an khang”. Theo cách gọi của những người Hoa, đây là “rước vía Bà” đưa về nơi bàn thờ ở gia đình.

Đến buổi chiều ngày 24 tháng 3, lễ vía Bà kết thúc. Vào lúc đó, những đội lân cùng xuất hiện, trình diễn ở nơi sân chùa, rồi toả về một số ngả phố như để báo hiệu với tất cả mọi người một lễ hôi vía Bà diễn ra rất thuận lợi, tốt lành và hy vọng sẽ gặp nhau lại trong mùa lễ hội năm sau.