Xây dựng lễ hội văn hóa ở Thừa Thiên Huế trở thành thương hiệu du lịch đặc trưng của nước Việt Nam

 Nếu thành phố Hồ Chí Minh là một thành phố kinh tế mang tính động lực của cả nước thì Thừa Thiên Huế, theo nhiều người nghĩ thì phải là một thành phố du lịch mang tính đặc trưng kết nối cho cả nước và là một điểm đến tập trung cho các du khách của nhiều nước mới đúng vị thế của nó. Như vậy, xây dựng được thương hiệu du lịch ở tỉnh Thừa Thiên Huế phải là một thương hiệu mạnh có giá trị đặc trưng được dựa trên cơ sở nội tại và ưu thế của ngoại lực, về lợi thế so sánh với cả nước. Cần có nhìn nhận đúng, thì mới có chính sách và đầu tư đúng thì du lịch ở tỉnh Thừa Thiên Huế mới phát triển đúng.

Theo tôi, vấn đề cần nhìn nhận đó là gắn kết văn hoá và du lịch, hay nói một cách khác thì đó là du lịch thông qua di sản văn hóa (vật thể và phi vật thể) thì mới xây dựng Thừa Thiên Huế thành một đô thị đặc trưng được. Văn hóa vật thể như lăng tẩm, cung điện, chùa chiền… cần phải được bảo tồn tốt để phát huy được giá trị, chỉ có di sản văn hóa phi vật thể thì mới nghiên cứu, xây dựng, phát triển để vừa giữ được tinh tuý, cốt cách nhưng lại cũng phải phù hợp với sở thích của số đông, nhắm đến thị trường hoá thì mới có thương hiệu được. Vì thương hiệu chính là ngôn ngữ của thương mại, là thuộc tính của thị trường. Do đó, tìm thương hiệu mạnh thì phải là văn hoá phi vật thể, nhưng tạo ra những sản phẩm du lịch, để sản phẩm trở thành thương hiệu hấp dẫn thì lại là rất khó. Trong hội nghị quan trọng này, thì đề xuất một thương hiệu du lịch là phải hết sức thận trọng. Với tinh thần đó, tôi đề nghị nên "Xây dựng lễ hội văn hóa ở Thừa Thiên Huế thành thương hiệu du lịch đặc trưng của Việt Nam".

Bởi vì văn hóa và du lịch chính là hai người bạn đồng hành, nó sẽ mạnh lên nhờ vào các yếu tố nội sinh bổ sung cho nhau, nhưng nó cũng là hai đối thủ sẵn sàng loại bỏ nhau trong một cuộc đua vì cách nhìn nhận khác nhau hoặc do lợi ích của những người sử dụng không giống nhau.

1. Cơ sở khoa học

- Yếu tố lịch sử

Tỉnh Thừa Thiên Huế có bề dày lịch sử, nhiều thời kỳ Huế chính là kinh đô hoặc giữ một vị trí quan trọng của cả nước, từng có quan hệ với rất nhiều nước như thời chúa Nguyễn, Tây Sơn và triều Nguyễn. Yếu tố lịch sử này là mang tính đặc trưng cần phải được chú ý khai thác về khía cạnh quảng bá du lịch văn hóa.

- Yếu tố văn hóa

Sau khi Thừa Thiên Huế không là kinh đô thì thành phố Huế lại trở thành thành phố di sản, đã mang trong mình hai giá trị di sản của thế giới (xuất hiện từ sau năm 1945, và khẳng định qua hai thời điểm năm 1993 và năm 2003, UNESCO đã công nhận hai di sản vật thể và phi vật thể của Huế là một di sản mang giá trị toàn cầu).

2. Quá trình thể nghiệm và khẳng định vị thế

Từ năm 2000, tỉnh Thừa Thiên Huế đã xây dựng gói sản phẩm văn hoá du lịch Festival Huế (lễ hội văn hóa quốc tế tại Huế đầu tiên) và đã được tổ chức thành công; được tiếp tục triển khai và bổ sung rất nhiều yếu tố mới, cứ hai năm tổ chức một lần (năm chẵn). Đến nay là đã qua 5 lần tổ chức Festival Huế, dần dần đã trở thành lễ hội văn hóa mang tính đặc trưng, là mùa vụ thu hút khách du lịch trong nước và khách du lịch quốc tế. Thương hiệu về du lịch lễ hội văn hóa trên cơ sở đó cũng đã được hình thành và nay cũng đã khẳng định được vị thế về quy mô của tổ chức, phong phú về nội dung lễ hội, mở rộng địa bàn lễ hội (thành phố Huế và nhiều huyện), lượng khách tham quan tập trung ngày càng đông; nhân dân quan tâm tới nhiều hơn, hưởng thụ văn hoá và đời sống của những người dân cũng được nâng cao. Từ năm 2005 (năm lẻ), thành phố Huế cũng đã tổ chức Festival nghề thành công, cũng đã góp phần tôn vinh nghề truyền thống và khẳng định sự gắn kết giữa lễ hội văn hóa với du lịch Thừa Thiên Huế như là một tất yếu của sự phát triển.

3. Những giá trị đặc trưng và lợi thế so sánh

Trong những lễ hội thành công của Festival Huế thì lễ hội lịch sử - văn hóa là tiêu biểu mang tính đặc trưng và có ấn tượng nhất, có lễ hội được lặp lại nhưng vẫn rất hấp dẫn như Lễ hội tế đàn Nam Giao, Lễ hội tái hiện Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế, Lễ hội Truyền lô, võ cử, Lễ hội tế đàn Xã tắc… Có lễ hội lịch sử được tạo sản phẩm đầu tiên (năm 2010) nhưng đã gây được ấn tượng sâu sắc như Lễ hội Hành trình mở cõi, Lễ hội thao diễn thủy binh thời chúa Nguyễn.

Về giá trị sản phẩm so sánh, với các lễ hội lịch sử- văn hoá nói trên ở tỉnh Thừa Thiên Huế đã được xác lập, là ưu thế nổi bật để trở thành lễ hội văn hoá đặc trưng của cả nước.

 Có được kinh đô Huế là một thành quả của các triều đại phong kiến sau 9 lần dời đô và dựng đô (Ái Tử, Trà Bát, Dinh Cát, Phước Yên, Kim Long, Phú Xuân, Bác Vọng, trở lại Phú xuân thời chúa Nguyễn, kinh đô Phú Xuân thời Tây Sơn và kinh đô Huế thời Nguyễn). Nhưng Huế lại chưa tạo ra được một lễ hội dời đô và dựng đô đặc sắc, trong khi đó thành phố Hà Nội với Lễ hội kỷ niệm 1000 năm Thăng Long thông qua Chiếu dời đô của Lý Thái Tổ đã trở thành một sản phẩm có giá trị đặc trưng. Điều đó rất đúng với yếu tố lịch sử, quy mô của nhà tổ chức và nhà đầu tư.

Lễ hội Bắn súng thần công (của triều Nguyễn), Thừa Thiên Huế hoặc Đà Nẵng tổ chức là đúng nhất, nhưng thành phố Vũng Tàu đã đi trước (năm 2008) và đã tạo được ấn tượng rất sâu sắc, lễ hội này nghiễm nhiên trở thành thương hiệu của thành phố Vũng Tàu. Vì đó là nơi đã tạo ra sản phẩm văn hóa - du lịch đầu tiên và giữ được giá trị của sản phẩm trong rất nhiều năm.

Lễ hội Tịch điền, thường được tổ chức ở Đọi Sơn (Nam Hà) từ năm 2009, vì đó chính là nơi đầu tiên vua Lê Đại Hành cày ruộng tịch điền vào năm 987. Thừa Thiên Huế chính là nơi tổ chức nghi lễ cày tịch điền hoành tráng nhất, các tỉnh ở dưới thời Nguyễn đều có ruộng tịch điền và quan đầu tỉnh hàng năm đều tổ chức nghi lễ tịch điền rất trang trọng này, lễ Tịch điền ở triều Nguyễn có nhiều tài liệu nhất so với các triều đại trước đó. Triều Nguyễn chính là triều đại cuối cùng tổ chức nghi lễ Tịch điền đạt đến đỉnh cao cũng như Nhã nhạc cung đình có từ thời Hồ (năm 1402), đến thời Nguyễn ở Huế đã là đỉnh cao. Nếu biết khai thác yếu tố này thì tổ chức tái hiện lại nghi lễ Tịch điền cũng cho ra một sản phẩm rất có giá trị.

Cùng với lễ hội lịch sử - văn hóa ở tỉnh Thừa Thiên Huế khai thác lễ hội về văn hóa tâm linh cũng sẽ có được kết quả khả quan. Vì Thừa Thiên Huế là đất "Thần kinh", "kinh đô" của Phật Giáo; không phải ở nơi nào cũng có nhiều đền miếu, am thờ, lăng mộ và chùa chiền… như tỉnh Thừa Thiên Huế. Trong nhiều năm qua, tại tỉnh Thừa Thiên Huế đã tạo ra được rất nhiều sản phẩm có giá trị về loại hình này, có sản phẩm từ rất lâu đời như Lễ hội Điện Hòn Chén, có lễ hội thì lại mới ra đời như lễ hội Đền Huyền Trân… đều thu hút được sự quan tâm của đông đảo các du khách và những người mến mộ. Các lễ hội này cũng mang yếu tố lịch sử và nữ giới, có lẽ vì thế mà phù hợp với văn hóa ở Thừa Thiên Huế chăng?

Ngọ môn, một trong những công trình bảo tồn được gìn giữ tối đa các giá trị nguyên bản của di sản

4. Giải pháp đề xuất

a.  Tạo ra rất nhiều sản phẩm mới mang tính đặc trưng

Huế một thời là kinh đô nên tập trung rất nhiều nghệ nhân trong cả nước, tập trung nhiều ngành nghề để xây dựng và phục vụ cho đời sống cung đình nên cần phải đầu tư để tạo ra được những sản phẩm thủ công phục vụ cho khách du lịch cũng như lễ hội làng nghề cũng cần phải được chú trọng hơn.

- Huế một thời chính là biên địa của đất nước (Việt - Chăm) nên đã để lại rất nhiều giá trị về văn hoá. Vì thế nên tìm loại hình lễ hội dân gian chứa đựng những yếu tố lịch sử-văn hoá mang tính đặc trưng của vùng đất này. Chẳng hạn như lễ hội về "Đảo Huyền Trân" được tổ chức ở núi Linh Thái - đầm Cầu Hai, nơi mà Công chúa Huyền Trân nghỉ lại trong cuộc hành trình dài ngày từ kinh đô Thăng Long - Đồ Bàn và ngược lại. Lễ hội đền thờ Phi vận tướng quân ở cửa Tư Hiền - đầm Cầu Hai thờ một nhân vật có tên là Nguyễn Phục, đỗ Tiến sĩ vào năm 1453, từng là người dạy học cho vua Lê Thánh Tông. Trong cuộc nam chinh đánh Chămpa vào năm 1471, ông đã được phong chức Phi vận tướng quân. Khi đoàn thuyền lương đến cửa biển Tư Hiền thì sóng gió đã nổi lên, thuyền đã không thể đi được. Ông nói với binh sĩ rằng: "Thà để một thân chịu tội chặt đầu, há để cho thóc này vùi xuống biển và cho binh lính vô tội làm mồi cho cá sao". Ông đã quyết định cho thuyền neo lại tại đầm Cầu Hai nên cuộc hành trình đã bị chậm trễ, quân lương đã bị thiếu. Ông đã bị vua ra lệnh chém. Trân trọng và cảm phục ông, những người dân địa phương đã lập đền để thờ ông, ngôi đền rất linh ứng.

Nguyễn Phục có con trai tên là Nguyễn Đạm làm Thừa Tuyên sứ Thuận Hoá đã ra công tìm kiếm hài cốt của ông, lúc hài cốt Ông được đưa về  "có đàn voi rừng trăm con, đi hộ tống trước sau. Mọi người nhìn nhau thất sắc. Nhưng voi không hề có ý hại ai".

Những mẫu chuyện này rất có ý nghĩa về lịch sử và rất có giá trị về đạo lý, đã tạo được hình ảnh đặc trưng của lễ hội, cần được nghiên cứu, tái hiện và phục dựng lại.

-"Lễ hội phá Tam Giang" qua các câu chuyện "chém sóng" của Nội tán Nguyễn Khoa Đăng (1691-1725) để vận dụng ở trong cuộc sống hiện nay, lễ hội "lấp cửa Eo" thời nhà Hồ (1404), xây dựng lễ hội qua các mẫu chuyện hy sinh của những tướng sĩ chiến đấu giữ trấn Hải Thành, cửa Thuận An vào năm 1883…

- "Lễ hội biển" bao gồm lễ hội lịch sử, tái hiện lại các trận hải chiến lớn như chiến thắng chiến hạm Hà Lan vào năm 1644, đánh Pháp vào năm 1883, thuyền đi thuyền về từ Hoàng Sa thời chúa Nguyễn, Tây Sơn và thời triều Nguyễn…

- Nếu Thừa Thiên Huế xây dựng được lễ hội "Đám cưới Hoàng cung" cũng vô cùng đặc sắc, tái hiện lại từ thời Trần (công chúa Huyền Trân; thời chúa Nguyễn Phúc Nguyên với các công nương Ngọc Vạn gả cho vua Chân Lạp- Chetta II, công nương Ngọc Khoa gả cho vua Chămpa- Po Romé, công nương Ngọc Hoa (Anio) gả cho đại thương gia Nhật Bản- Araki Sutaro.

- "Lễ hội chùa Thiên Mụ", gắn liền ngôi Quốc tự nổi tiếng, biểu tượng của văn hoá Thừa Thiên Huế với câu chuyện Bà áo đỏ thời chúa Nguyễn Hoàng tìm đất để đóng đô.

- Lễ hội dân gian: "lễ hội Khai canh", tiêu biểu đó là lễ hội khai canh làng Thanh Phước do một nhân vật vào thời Lê Thành Tông có tên là Phan Niêm đến lập làng vào thế kỷ XV(năm 1472). Lễ tế Khai canh diễn ra vào ngày 21 tháng 6 Âm Lịch hàng năm được những người dân ở khắp vùng và khách quốc tế đến tham dự lễ. "Lễ hội cầu ngư" của làng Thai Dương nên gắn liền với câu chuyện Đền Thai Dương được ghi trong sách Ô châu cận lục mới được xác thực và sinh động hơn: Tại làng Thai Dương, Kim Trà (nay là thị trấn Thuận An, Phú Vang). Tục truyền rằng Nữ thần là một người Chăm, gia đình côi cút chỉ có hai anh em, người anh trai vô tình chém vào đầu người em gái gây thương tích. Hai anh em đã chia tay, người anh xuất ngoại trở thành một nhà buôn giàu có, còn người em ở lại quê nhà hoá thành Nữ thần. Một hôm người anh vượt biển trở về thăm quê, tình cờ hai người đã gặp nhau và kết nghĩa thành vợ chồng, rồi người em có thai. Khi người anh nhận ra vết sẹo ở trên đầu vợ mình thì mới biết đó chính là em gái. Sợ hãi, sau khi để lại một nửa số vàng ngọc, của cải cho vợ rồi người anh đã cỡi thuyền trốn đi.  Nữ Thần buồn rầu rồi chết, cái thai hoá thành một khối đá.

"Có một người đánh cá biển ở đây, đã gối đầu vào khối đá này ngủ say, mộng thấy một người đàn bà có thai lấy tay và chỉ vào đầu anh ta mà nói rằng: Chớ phạm vào cái thai nhi của ta. Khi người đánh cá tỉnh dậy, cho là thật kinh dị, nên khấn rằng: 'Nếu thiêng liêng xin cho đêm nay bắt được nhiều cá'. Quả thật như lời, nên bèn lập miếu thờ. Ai tới cầu đảo cũng rất linh ứng"…

b. Có giá trị về học thuật

- Xây dựng lễ hội văn hóa mà dựa trên nền tảng của lịch sử thì sẽ mang lại những giá trị vĩnh cửu mà không phải ở địa phương nào cũng có được và vào thời điểm nào cũng xuất hiện. Đó cũng là giá trị đích thực của lễ hội mang tính lịch sử. Ví dụ: Tái hiện lại Lễ Tịch điền ở Huế không giống với Đọi Sơn, vì triều đại đã khác nhau rồi, trang phục cũng sẽ khác nhau và nội dung, nghi thức cũng sẽ khác nhau. Trang phục của chúa không giống với trang phục của vua, thủy quân chúa Nguyễn sẽ không giống với thủy quân của Tây Sơn… Xây dựng kịch bản và đạo diễn muốn sân khấu hoá là đúng nhưng lại không thể đối lập với lịch sử, vi phạm đến những nguyên tắc cơ bản của lịch sử. Nếu như vậy, lễ hội sẽ không còn có giá trị. Nếu bỏ qua nguyên tắc này thì lễ hội cũng có thể vay mượn được để có thể chuyển từ chỗ này qua chỗ khác và sẽ không phân biệt được đặc trưng của các giai đoạn lịch sử.

Tỉnh đang đẩy mạnh việc xã hội hóa các kỳ festival

c. Có cơ chế thích hợp

Giải pháp này là chung cho các loại hình du lịch như điều kiện về pháp lý, an toàn và an ninh, môi trường, thông tin, sức khoẻ, cơ sở vật chất, giải trí…

  Riêng về lễ hội văn hóa, thì chính quyền địa phương phải tạo ra tính tương thích giữa văn hóa và du lịch, được đảm bảo bằng cơ sở pháp lý để đứa con sinh đôi này ngày càng khỏe mạnh, ngày càng thông minh để giúp ích cho đời.

Trên đây là ý tưởng để xây dựng tỉnh Thừa Thiên Huế có thương hiệu đặc trưng của du lịch Việt Nam, dữ liệu của báo cáo này có thể chưa được đầy đủ nhưng dự báo về một nền du lịch phát triển của tỉnh Thừa Thiên Huế là rất lạc quan./. 

Theo SVHTTDL Thừa Thiên - Huế