Lễ hội Mah Grợ của dân tộc Khơ Mú tại Sơn La

Người dân tộc Khơ Mú bắt tay làm nương, phát cây và dẫy cỏ tháng giêng, tháng 2 đến tháng 3, tháng 4 âm lịch là đốt nương gieo trồng hạt xuống đất. Họ làm lễ PALR HMAL PHLƯA - Lễ xin lửa với hồn bếp.

Tháng 3, tháng 4 thời tiết thất thường, có năm hạn hán làm cây lúa khó mọc, các cụ già ở trong bản thường xui trẻ em và bọn con trai, con gái làm trò cầu mưa

Bước sang tháng 8, tháng 9 âm lịch, cây lúa đã trổ bông. Bà con chủ nương trong vai "Mẹ lúa" lên nương cắt những bông lúa xanh làm cốm, bông lúa vàng đem về luộc chín, khơi khô mới giã, làm gạo luộc thóc non, cốm và gạo non (thóc luộc) giành để làm lễ MAH QUAI: (Mah làm ăn, Quai là khoai) ý nghĩa là dâng cơm, dâng lúa non cho tổ tiên, cho ma nhà, nhà nào năm nào cũng đều phải làm lễ Mah Quai, nhưng trong bản không tổ chức ăn cùng ngày, các gia đình còn tránh ngày kiêng lửa.

Tiếp đó, trong bản những gia đình kinh tế khấm khá hơn sẽ thay nhau làm lễ hội Mah grợ và chỉ có làm lễ mah grợ với múa Velr guông.

Một điệ múa trong lễ hội Mah Grợ của dân tộc Khơ Mú

Mah grợ chính là một lễ hội vui của bản. Tên gọi tuy mộc mạc, cổ xưa, ít dân tộc nào còn lưu giữ được, nhưng nó lại đúng với bản chất của tộc người sống bằng nghề nương rẫy lâu đời.

Trong nghi thức phần lễ sẽ có mâm cúng tổ tiên là 3 con gà. Lúc cắt tiết, cắt mỏ con thứ nhất, tiết ở mỏ gà bôi vào đầu gối của những người ở trong nhà và nói khấn: "Do bò trèo đèo núi làm nương, đầu gối yếu mềm, nay sửa lại cho mạnh, cho cứng". Cắt tiết con thứ 2, quệt tiết gà vào bồ thóc, rổ khoai và nói khấn: "Thóc năm nay tốt sang năm khoai thóc tốt hơn". Cắt tiết con gà thứ 3 đem xuống dưới gầm sàn bôi vào đầu của con trâu, con trâu được phủ một miếng vải khuýt, vải trắng trên lưng và 2 sừng con trâu buộc hoa rừng vào. Ông chủ nói khấn: "Trâu ơi, trâu phải khỏe, đẻ nhiều con, tinh phải cứng, hổ phải sợ, sang năm trâu giúp ta làm nên cửa nhà, giàu có...".

Mẹ lúa khoe bông lúa lúa đẹp với các cụ bà và cài lên đầu các cụ bà một vài bông hoa rừng. Mẹ lúa nói: "Đã có cơm gạo, các cụ vui khỏe, đẹp như hoa rừng, năm tới các cụ lại đến vui...".

Bữa cơm nội gia của chủ nhà đã ăn xong, mẹ lúa và những người trong gia đình sẽ đem rổ khoai, rổ bí đỏ đã đồ chín nhừ ra giữa nhà để bắt đầu cuộc bôi khoai, bôi bí chín vào áo của mọi người. Ai bốc được thứ gì thì ăn một miếng còn lại bôi vào áo ông bà chủ nhà rồi áo khách, ai được bôi nhiều người đó sẽ gặp được nhiều may mắn.

Sau cuộc bôi bí là đến cuộc uống rượu cần chum to, lần lượt các cụ ông, đến lượt các cụ bà rồi đến những vị khách quý, uống rượu cần hết lượt rồi mới bước vào cuộc vui nhảy múa.

Cuộc uống rượu cần của người Khơ Mú trong lễ hội Mah Grợ

Chiêng, trống, brinh họa (trống đuổi khỉ) nổi lên. Điệu múa Vêlr Guông được bắt đầu, bộ trống chiêng brinh họa đứng tại một chỗ, gõ dục tốp múa, rộn ràng. Tốp múa nam nữ đang ở đâu đó lẫn trong đám đông bước ra. Nam thì đeo chiếc "khoong khăn" vừa là nhạc khí, vừa là đạo cụ múa. Điệu múa nhún mềm mại và duyên dáng rộn ràng, thoảng hoặc diễn viên múa "lượn lưng eo" làm rung lòng người. Các diễn viên càng say xưa, người xem đứng lô nhô, vòng ngoài đắm chìm trong tiết tấu múa, nhịp điệu múa. Người múa tự khoe mình là chính, mất đi đội hình gò bó và vuông tròn... hòa vào khối quần chúng tạo nên cảnh người múa và người xem là một khi diễn. Đây chính là nét độc đáo của lễ hội Mah grợ và điệu múa Velr Guông của người dân tộc Khơ Mú.